دوزیستان مهره‌دارانی هستند که از لحاظ تکاملی، حد واسط ماهی‌ها و خزندگان هستند. اصطلاح دوزیست به این دلیل به جانوران این رده گفته می‌شود که بیشتر آنها مراحل اولیه زندگی خود را به‌صورت لارو آبشش‌داری که معمولا "تتار" نامیده می‌شود، در آب می‌گذرانند و پس از گذراندن یک دوره تحت عنوان "دگردیسی"، به مرور زمان به فرم بالغ تبدیل شده و وارد خشکی می‌شوند.

درواقع دو مرحله زندگی، یعنی یکی درون آب و دیگری در خشکی، برای اکثر آن‌ها مطرح می‌شود. دوزیستانی را که در دنیا وجود دارند می‌توان از لحاظ ظاهری به سه دسته تقسیم کرد:

• دوزیستان بدون دم (قورباغه‌ها و وزغ‌ها)
• دوزیستان دم‌دار (سمندرها)
• دوزیستان بی‌دست‌و‌پا (سیسیلیان‌ها).

در ایران، به استثنای گروه آخر، از هر یک از انواع دم‌دار و بدون‌دم گونه‌هایی یافت می‌شود.

خصوصیات و ساختار پوست
بدن خزندگان اصولا از پولک‌های خشکی پوشیده شده است که در مقایسه با پولک ماهی‌ها، موجب محافظت بیشتر بدن می‌شوند. این پولک‌ها به دو دسته بشره‌ای و جلدی تقسیم می‌شوند. پولک‌های بشره‌ای روی بدن قرار دارند و در اغلب خزندگان به تناوب کنده می‌شوند؛ این پولک‌ها معمولا به شکلی چین خورده‌اند که بخشی از هر یک، بر روی دیگری قرار می‌گیرد. بعضی از افعی‌ها مثل مار شاخدار، اندامی شاخ‌‌مانند در بالای چشم‌های خود دارند که دراصل از تغییر شکل پولک‌ها به‌وجود آمده‌است. راجع‌به عمل این اندام حدس و گمان‌های فراوانی وجود دارد. اما اخیرا می‌گویند که با به‌کار بردن فشار، اندام مزبور برروی چشم‌ها تا می‌شود. بنابراین به‌نظر می‌رسد که این شاخ‌ها برای محافظت چشم‌ها هنگام عبور جانور از بین صخره‌ها، شنزارها، ریشه گیاهان و یا سایر عوامل محیطی که باعث آسیب رسیدن به چشم می‌شوند، به کار می‌رود.

اندام‌های حرکتی
خزندگان به‌طور کلی به دو صورت حرکت می‌کنند. یا با استفاده از دست و پا و یا به‌واسطه مالاندن پولک‌های شکمی بر روی سطوح (در خزندگان بی‌دست و پا). در آن دسته ازخزندگانی که دست و پا وسیله حرکت است، بر حسب زیستگاه، دست‌ها و انگشتان تغییراتی یافته‌اند.

اندام‌های حسی مهم

• چشم: شاید بارها و بارها در کوه مارمولک‌هایی را دیده باشید که روی صخره‌ها نشسته‌اند. و به محض آنکه فاصله شما با آن‌ها از حدی کمتر شده، فرار کرده و به شکاف سنگ‌ها پناه برده‌اند. این امر به این علت است که سوسمارها قدرت بینایی بالایی دارند و به محض دیدن انسان و یا شکارچی‌ها فرار می‌کنند.
• گوش داخلی: گوش داخلی از استخوان‌های کوچکی تشکیل شده که قادرند لرزش‌های وارد شده بر سطح زمین را که بر اثر حرکت جانوران ایجاد می‌شود حس کنند. این نوع از حس در مارها بسیار قوی است و شاید به‌ همین علت باشد که می‌گویند هنگام مواجهه با مارها باید بی‌حرکت ماند تا مار دور شود.
• زبان: همواره شاهد این بوده‌ایم که مارها به دفعات زبان خود را بیرون می‌آورند و می‌لرزانند. در این زمان مار از مواد معلق، ذرات گرد و غبار، مواد شیمیایی و هر ماده‌ای که در هوا وجود دارد، نمونه‌برداری می‌کند.
• سلول‌های گیرنده گرما: در فاصله بین حفره بینی و چشم مارهای زنگی، حفره‌ای به‌ نام پیت‌ وجود دارد. این حفره حاوی تعداد زیادی سلول گیرنده حرارتی است که امواج مادون‌ قرمز متصاعد شده از موجودات زنده را دریافت می‌کند. با این حس است که مارهای زنگی قادرند در شب طعمه خود را پیدا کنند. به علت وجود این حفره به اعضای این خانواده pit vipers  گفته می‌شود.

این درس یکی از سرفصل‌های دوره راهنمایان تور طبیعت‌گردی است که به آن پرداخته می‌شود.

دانلود جزوه آشنایی با دوزیستان وخزندگان