گنجینه بی‌مانند «خزانه جواهرات ملی» مجموعه‌ای از گرانبهاترین جواهرات جهان است که طی قرون و اعصار بدین صورت فراهم آمده است. هر قطعه از این جواهرات، گویای بخشی از تاریخ پرفراز و نشیب ملت بزرگ ایران و مبین ذوق و خلاقیت‌های هنری مردم این مرز و بوم است که خاطرات تلخ و شیرین شکست‌ها، پیروزی‌ها، غرور و خودنمایی‌ها و فرمانفرمایی زمامداران گذشته را تداعی می‌کند.
گنجینه حاضر از یک طرف بیانگر فرهنگ و تاریخ کهن‌سال و پرتلاطم ملت ایران و گویای داستان بخشی از زندگی پرماجرای گذشتگان و از طرفی دیگر بازگوی قصه اشک‌های خاموش مردم ستمدیده و جور کشیده است که نتیجه خودآرایی و فخر‌فروشی قدرتمندان و صاحبان زور در دوران گذشته بوده است.
اهمیت جواهرات موجود در "خزانه جواهرات ملی" به ارزش اقتصادی آن محدود نمی‌گردد، بلکه نمایانگر ذوق و سلیقه صنعتگران و هنرمندان ایران در دوره‌های مختلف تاریخ و به عنوان میراث تاریخی، هنری و نماینده هنرهای مستظرفه کشور پهناور ما است. این جواهرات و نوادر برای زمامداران و حاکمان در طول تاریخ حکم زینت و زیور را داشته و اغلب شکوه و جلال دربار را نشان می‌داده است، لیکن پشتوانه قدرت و ذخیره خزانه مملکتی نیز محسوب می‌شده است.

اطلاعات دقیقی در مورد کیفیت و کمیت گنجینه جواهرات تا قبل از دوران صفویه در دست نیست و می‌توان گفت تاریخچه جواهرات ایران از زمان سلاطین صفوی آغاز می‌شود. نحوه گردآوری و پدید آوردن مجموعه فعلی را به طور اختصار می‌توان چنین بیان داشت:
تا قبل از صفویه، اقلامی از جواهرات در خزانه دولتی وجود داشته است و براساس نوشته‌های سیاحان خارجی (ژان باتیست تاورنیه، شوالیه شاردن، برادران شرلی، وارنیگ و دیگران) سلاطین صفوی حدود قرن (907 تا 1148 ﻫ. ق.) شروع به جمع‌آوری نفایس و گوهرها نموده و حتی کارشناسان دولت صفوی جواهرات را از بازارهای هند، عثمانی و کشورهای اروپایی مانند فرانسه و ایتالیا خریداری کرده و به اصفهان، پایتخت حکومت می‌آورده‌اند.

بنابراین، در پایان سلطنت شاه سلطان حسین و با ورود محمود افغان به ایران، خزاین دولت توسط مهاجمان افغانی دچار پراکندگی گردید و مقداری از آنها که بوسیله محمود افغان به اشرف افغان منتقل شده بود، پس از ورود شاه طهماسب دوم به همراهی نادر به اصفهان، به چنگ نادر افتاده و از خروج آنها از ایران جلوگیری شد.
بعداً نادر برای پس گرفتن آن قسمت از جواهرات که به هندوستان رفته بود، نامه‌هایی به دربار هند نوشت، اما جواب نامساعد شنید. پس از لشکرکشی نادر به هند (1158 ﻫ. ق.) محمد شاه مبالغی نقدینه، جواهر و اسلحه تسلیم نادر کرد. بخشی از اموال و خزاینی که نادر از هندوستان بدست آورده بود، به ایران نرسید و در راه بازگشت به ایران از میان رفت. نادر پس از بازگشت به ایران، مقدار قابل ملاحظه‌ای از جواهر و نوادر را به اسم ارمغان برای امراء و حکام و شاهان ممالک همسایه فرستاد. وی همچنین مقداری از اشیای نفیس و مرصع را به آستان حضرت امام رضا (ع) تقدیم کرد و مقداری را نیز میان سپاه خود تقسیم نمود.
در سال 1160 ﻫ. ق. و پس از قتل نادر، احمد بیک افغان ابدالی از سرداران نادر، دست به غارت جواهرات خزانه نادر زد. از جمله این گوهرها که از ایران خارج شد و هرگز بازنگشت، الماس معروف "کوه نور" بود.

از آن پس تا زمان قاجاریه، باقیمانده خزائن تغییرات چندانی نیافت. در دوران قاجاریه، مجموعه جواهرات، جمع‌آوری و ضبط شد و تعدادی از جواهرات به تاج کیانی، تخت نادری، کره جواهر نشان و تخت طاووس (تخت خورشید) نصب گردید.
دو گوهر دیگر که به تدریج به مجموعه اضافه شد، یکی فیروزه که از سنگ‌های قیمتی ایرانی است و از معادن نیشابور استخراج می‌گردد و دیگری مروارید که از خلیج فارس صید می‌شد.
خزانه فعلی جواهرات در سال 1334 ساخته و در سال 1339 با تاسیس بانک مرکزی ایران افتتاح و به این بانک سپرده شد و اکنون نیز در صیانت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران می‌باشد.

گفته می شود مجموعه جواهرات ملی ایران از لحاظ هنری، تاریخی و منحصر به فرد بودن به گونه ای است که حتی زبده‌ترین کارشناسان و ارزیابان جهان هم نتوانسته‌اند ارزش واقعی یا تقریبی آن را محاسبه کنند. دقیقا به همین دلیل هم هیچ شرکت بیمه ای حاضر به بیمه جواهرات موجود در موزه نشده چون اساسا قابل قیمت گذاری نیست.

دریایی از نور در موزه جواهرات

دریای نور درشت ترین و زیباترین الماس برلیان در میان گوهرهای سلطنتی ایران و یکی از گوهرهای معروف جهان است. گفته می شود این الماس هزار سال پیش کشف و استخراج شده. وزن آن اکنون هفت مثقال و 20 نخود یعنی در حدود 182 قیراط است. همه سطوح دریای نور صاف و یکنواخت است به غیر از یک سوی آن که فتحعلی شاه با کندن عبارت «سلطان صاحب قران فتح علی شاه قاجار 1244» از ارزش آن کاسته است. رنگ صورتی این الماس یکی از استثنایی‌ترین و کمیاب‌ترین رنگ ها میان الماس‌های برلیان شناخته شده جهان است.
تاریخچه این الماس به اساطیر و افسانه ها می‌رسد. نقل است که بر دسته شمشیر افراسیاب نصب بوده و رستم آنرا در جنگ با تورانیان تصاحب نموده است. در حمله امیر تیمور به غارت رفت و به دست محمدشاه هند رسید. این الماس به همراه کوه‌نور در سال 1739 توسط نادرشاه افشار از هند به ایران آورده شد. ظاهرا محمدشاه هنگام تسلیم خود به نادر، آن را در عمامه خود مخفی کرده بود که توسط سربازان کشف می شود.
دریای نور بعد از رویت جمال مبارک شاهرخ میرزا (آخرین پادشاه افشار)، امیر علم خان خزیمه، محمد حسن خان قاجار، لطفعلی خان زند و آغا محمد خان قاجار، به دست با کفایت ناصرالدین شاه رسید که مثل ما عمیقا باور داشت این جواهر یکی از گوهرهای تاج کورش کبیر بوده است. اما به دست بی کفایت محمد علی شاه، هنگام شکست وی از مشروطه‌خواهان، به سفارت روسیه برده شد که البته به همت همان مشروطه‌خواهان پس گرفته شد.

کره جغرافیایی

از دیگر اشیای نفیس موزه است‌. وزن کره با پایه‌های طلایی آن حدود 37/5 کیلوگرم و در روی آن 51366 قطعه جواهر گوناگون به وزن 3656/4 گرم نشانده شده است‌.
اقیانوس‌ها و دریاها زمردنشان و آسیا مرصع به یاقوت و لعل‌، ایران مرصع به الماس‌، اروپا مرصع به یاقوت‌، آفریقا مرصع به یاقوت سرخ و کبود و آمریکای شمالی و جنوبی و استرالیا مرصع به یاقوت و لعل است و خط استوا به وسیله الماس نشان داده شده و دو حلقه زرین ساده که در روی آن‌ها گل‌های الماس نشان نصب شده‌، به طور متقاطع کره را در میان گرفته است‌.
بر روی کره القاب ناصرالدین شاه منبت و الماس نشان شده است‌. در این کره‌، کوه دماوند با یاقوت درشتی مشخص و شهر تهران با یاقوت معروفی به نام اورنگ زیب نمایان است‌.

تاج‌ ماه

جواهر دیگری است که بعد از دریای نور، در میان جواهرات سلطنتی خودنمایی می‌کند. این سنگ سفید و خوش آب و رنگ بادامی شکل 112 قیراط وزن دارد و در وسط بازوبند سلطنتی بازوی چپ قرار داشت‌. اما بعدها به صورت دگمه یا بر روی سینه یا پیش کلاه نصب می‌کردند و اینک به صورت پیاده در خزانه جواهرات سلطنتی ایران نگه‌داری می‌شود. تاج‌کیانی تاجی است که پادشاهان در مراسم تاج‌گذاری از آن استفاده می‌کردند.

ساعات بازدید: بازدید از خزانه جواهرات ملی روزهای شنبه تا سه‌شنبه از ساعت 14:00 الی 16:30 امکان‌پذیر است.

نشانی: تهران، خیابان فردوسی، شماره 213، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، خزانه جواهرات ملی

تلفن: 64464700