مجموعه‌ی تاریخی بیستون در 30 کیلومتری شرق کرمانشاه و در شهرستان هرسین واقع است. قدیمیترین آثار این مجموعه به دوره پارینه سنگی و جدیدترین آنها به زمان حکومت صفویان باز می‌گردد و اهمیت آن به دلیل قرار گرفتن آن در میان راه پر رفت و آمدی که محل عبور کاروان‌ها و نظامیان از شهرهای بابل و بغداد به سوی کوه‌های زاگرس و اکباتان بوده است بر می‌گردد.

مهمترین اثر کوه بیستون و استان کرمانشاه کتیبه یا سنگنبشته‌ی بیستون است، این سنگ نبشته که به فرمان داریوش کبیر و یه سه خط میخی اعیلامی، اکدی و پارسی باستانی نوشته شده و در ارتفاع 80 متری از پای کوه قرار دارد.

در دوره‌های بعد که زبان باستانی به فراموشی سپرده شد، اطلاعات و نوشته‌های روی کتیبه نیز ناخوانا شد و این باعث شد تا این کتیبه به افسانه‌ی عاشقانه‌ی نظامی گنجوی و عشق فرهاد به شیرین نسبت داده شود.

هنری رالینسون انگلیسی نخستین کسی بود که توانست نوشته‌های روی کتیبه را بخواند. این افسر ارتش انگلستان زمانی موفق به رمزگشایی کتیبه شد که در اوایل سال 1840 مامور خدمت در غرب ابران بود. پس از او افراد دیگری با وجود فرسایش و ناخوانا بودن بخش‌هایی از کتیبه ترجمه‌های دقیق‌تری ارائه کردند.

داریوش در گفته‌های خود بر روی کتیبه در مورد مسائل زیر سخن گفته است:

معرفی داریوش و گستره شاهنشاهی او؛ داستان شورش گئومات و فرونشاندن آن؛ داستان سرکوب شورش‌های گوناگون در سرزمین‌های عیلام، بابِل، ماد، پارت، پارس، ارمنستان و مرو؛ تأکید بر راست بودن مفاد سنگ نبشته بیستون؛ مبرّا دانستن داریوش از پلیدی و دروغگویی و تبهکاری؛ درخواست از آیندگان برای نگاهداری کتیبه؛ دعا برای حافظان آن و نفرین بر آسیب زنندگان.  

به دلیل گستردگی اطلاعات راجع به دیدنی‌های کرمانشاه در دوره‌های آموزشی راهنمای تور فرهنگی، در سرفصل شناخت اماکن تاریخی به طور مفصل به شناخت مجموعه تاریخی بیستون خواهیم پرداخت. در اینجا به طور خلاصه به توضیح برخی از دیگر از جاذبه‌های تاریخی این منطقه اشاره می‌کنیم. 

• سراب بیستون: چشمه‌ای است که از دل کوه می‌جوشد، و آب آن در برکه‌ی کوچکی جمع می‌شود. آب همیشه مظهر آبادانی است، یکی از دلایل استقرار انسان‌ها در این منطقه به همین دلیل بوده است و مسافرانی که از بین‌النهرین می‌گذشتند تا به مرکز و غرب ایران سفر کنند در اطراف این برکه استراحت می‌کردند.
• غارهای بیستون: در دامنه کوه بیستون چند غار به نام‌های مرتاریک، مر دو در، مرخِر و شکارچیان وجود دارد که در آنها مواردی از استخوان انسان‌ها و جانورانی مثل گوزن، گراز و غزال و همچنین ابزارهای تراشندگی کشف شده که بیشتر آنها به دوران پارینه سنگی باز می‌گردند و این احتمال وجود دارد که این غارها در دوران تاریخی ذکر شده به عنوان پناهگاه موقت شکارچیان مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
• مجسمه هرکول: این مجسمه در پایین و سمت راست کتیبه بیستون قرار دارد. در تاریخ آمده است که در سال 153 پیش از میلاد مسیح خدایان یونانی در ایران پرستش می‌شدند. هرکول خدای جنگ یونانی هاست که در سال 1337 خورشیدی هنگام ساخت جاده‌ی همدان به کرمانشاه کشف شد.
• فرهاد تراش: در دامنه کوه و در غرب کتیبه داریوش دیوار بزرگی به ارتفاع 36 و طول 200 متر وجود دارد. گفته می‌شود در دوره خسروپرویز ساسانی این دیوار برای ایجاد کتیبه به دستور وی کنده شد اما با مرگ و سقوط خسرو ساخت آن ناتمام ماند. نام این دیوار از داستان فرهاد کوهکن و داستان عشق او به شیرین گرفته شده است.
• پل خسرو: طول این پل 150 و عرض آن 7 متر است. این پل در جنوب غربی بیستون و بر روی پل گاماسیاب قرار دارد. با توجه به سبک و معماری آن گمان می‌رود که این پل در زمان پادشاهان ساسانی ساخته شده است.
• کاروانسرای بیستون: شاه سلیمان در دوران صفوی دستور ساخت این کاروانسرا را صادر کرد. البته در سالیان اخیر از آن به عنوان زندان استفاده شده بود.

لازم به ذکر است که تا کنون 28 اثر از آثار تاریخی بیستون در فهرست آثار ملی و 13 اثر که مهمترین آنها کتیبه‌ی بیستون است توسط سازمان یونسکو در فهرست میراث فرهنگی جهان به ثبت رسیده‌اند.

 داریوش شاه گوید: تو که از این پس شاه خواهی بود. مردی که دروغگو باشد یا آن که تبهکار باشد دوست آنها مباش. به سختی آنها را کیفر ده.