چقدر درباره پستانداران می‌دانید؟ آیا می‌دانید از میلیون‎ها سال پیش آنها چگونه روی زمین زندگی کرده‌اند و بر حیات دیگر موجودات تاثیر گذاشته‎اند؟ در این مطلب برایتان از این دسته از موجودات زنده گفته‎ایم و جزوه‎ی رایگانی را در انتهای مطلب برای مطالعه بیشتر در اختیارتان گذاشته‎ایم.

همه چیز از 225 میلیون سال پیش شروع شد

می‌گویند همه چیز از 225 میلیون سال پیش شروع شده: زمانی که پستانداران اولیه از خزندگان جدا شدند. قدیمی‌ترین آثاری که از پستانداران ایران به دست آمده فسیل ردپای سم‌داران بزرگ است که در روستای چاکند بیرجند کشف شده‌اند. احتمالا این سم‌داران بزرگ اجداد کرگدن‌ها بودند. بعد از آن باید به فسیل پستاندارانی کوچک اشاره کنیم که در روستای «داش بولاغ» زنجان بدست آمده‌اند و 50 میلیون سال پیش زندگی می‌کردند.

با این همه بیشترین جایی که فسیل‌های پستانداران ایران در آن پیدا شده، مراغه است. براساس بررسی‌های فسیل‌شناسی و زمین شناسی حدود 7 تا 9 میلیون سال قبل، این منطقه پر از بوته‌زار و جنگل‌های پهن‌برگ بوده که تا سواحل مدیترانه ادامه داشتند! اجداد پستانداران مختلفی مثل مورچه‌خوار، تنبل، انواع گورخر، زرافه، کرگدن، گراز، فیل، انواع گاوسانان مثل آهو، گوشت‌خواران مثل گرگ، خرس، سمور و کفتارها در این منطقه زندگی می‌کردند.

پستانداران هم تخم‌گذارند!

براساس چگونگی رشد جنین، پستانداران به 3 گروه تقسیم می‌شوند:

• تخم‌گذار: این گونه از پستانداران مثل اجدادشان یعنی خزندگان تخم می‌گذارند اما بعد از تولدشان به آن‌ها شیر می‌دهند. پلاتی‌پوس و خفاش نمونه‌‌های بارز این گروه‌اند.
• کیسه‌دار: معروف‌ترین پستاندار کیسه‌دار کانگورو است که در کیسه‌اش که بین پاها یا زیر شکمش است، جنینش را نگهداری می‌کند. در حقیقت این دسته از پستانداران زنده‌زا هستند و چون جفت در رحم‌شان ندارند، جنین بعد از شکل‌گیری از دستگاه تناسلی مادر بیرون می‌آید و در کیسه‌اش، دوران جنینی را ادامه می‌دهد. به جز کانگورو باید به کوالا هم اشاره کنیم که پستانداری کیسه‌دار است.
• جفت‌دار: مثل ما انسان‌ها و بیشتر پستاندارانی که می‌شناسیم: بز، گوسفند، گاو و.... این گونه هم زنده‌زا هستند اما برخلاف مورد دوم، جنین در رحم مادر است و از طریق جفت تغذیه می‌کند.

زیستگاه: جایی که پستانداران زندگی می‌کنند

زیستگاه محدوده‌ی طبیعی خاصی است که گروهی از پستانداران در آن زندگی می‌کنند. در حقیقت هر زیستگاه با ویژگی‌های خاصش تبدیل به محلی برای تولید مثل حیوانای خاص و پناهگاه‌شان می‌شود. از این ویژگی‌ها می‌شود به پوشش گیاهی، آب و هوا، نوع خاک، پستی و بلندی زمین، میزان بارندگی و نور و غذا اشاره کرد.

هر زیستگاه با شرایط خاص، پناهگاه و محلی برای ادامه زندگی و تولید مثل پستانداران است

پستانداران هم تشکیلات اجتماعی دارند

فقط ما انسان‌ها نیستیم که به عنوان معروف‌ترین پستانداران روی زمین برای خودمان شیوه‌ی زندگی و تشکیلات اجتماعی داریم. در حقیقت پستانداران براساس نحوه‌ی زندگی به 2 گروه تقسیم می‌شوند:

• پستانداران اجتماعی
• پستانداران غیر اجتماعی یا تک‌زی

در این نوع تقسیم‌بندی نکات جالبی دیده می‌شود. مثلا سم‌داران، خفاش‌ها، جوندگان یا دلفین‌ها با این که زندگی اجتماعی دارند و در دسته‌های کوچک و بزرگ زندگی می‌کنند اما ویژگی‌های منحصر به فردی هم دارند. اکثر گونه‌های سم‌داران (مرال، کل، بز، قوچ و میش) فقط در فصل جفت‌گیری کنار هم هستند و گله‌ی واحدی را تشکیل می‌دهند. در اوقات دیگر ماده‌ها همراه با بچه‌ها و جوان‌ها جدا از گروه‌های نر مسن زندگی می‌کنند.

خفاش‌ها هم وضعیتی شبیه به سم‌داران دارند. نردها جدا از ماده‌ها و بچه‌ها هستند و فقط در فصل پاییز یا بهار (زمان جفت‌گیری) به کلونی تبدیل می‌شوند.

رژیم غذایی: وقتی فصل‌ها موثرند

نکته‌ی عجیبی نیست که بگوییم پستانداران عادات غذایی مختلفی دارند. این را همه‌ی ما می‌دانیم که گاوها علف می‌خورند و خرس‌ها گوشت و گیاه. در حقیقت بعضی‌ پستانداران فقط از یک منبع غذایی استفاده می‌کنند مثل خفاش‌ها که حشرات غذای اصلی‌شان است اما گروهی دیگر مثل خارپشت و خرس انتخاب‌های بیشتری دارند و منابع غذایی‌شان گیاهی و جانوری است. از طرف دیگر این را هم باید بگوییم که تغییر فصل در رژیم غذایی پستانداران اثر می‌گذارد. مثلا در فصل‌های بهار و تابستان که گیاه تازه زیاد است، علف‌خواران به گیاه‌خواری روی می‌آورند اما در زمستان که دیگر خبری از گیاه سبز و تر و تازه نیست، مجبور می‌شوند رژیم‌شان را عوض می‌کنند.

تولید مثل و عواملی که بر آن تاثیر می‌گذارد

یکی دیگر از راه‌های جانورشناسان برای طبقه‌بندی پستانداران، شیوه‌ی جفت‌گیری است. مثلا پستانداران تک همسر یا چند همسر. در این نوع تقسیم‌بندی مباحث زیادی هم مطرح می‌شود که می‌توان به زمان جفت‌گیری، طول مدت بارداری، تعداد نوزادان و تعداد دفعات زایمان در سال اشاره کرد. طبیعتا تمام این خصوصیات در پستانداران متفاوت است.

از طرف دیگر باید به این نکته هم اشاره کنیم که فصل مناسب، آب و غذا و همینطور هوا در زایمان موثر است. مثلا پستانداران ماده و نر زمانی جفت‌گیری می‌کنند که بدانند زمان زایمان در فصل مناسبی خواهد بود و نوزاد تحت شرایط آب و هوایی خوبی متولد می‌شود.

برای اطلاعات بیشتر از شما دعوت می‎کنیم جزوه‎ای که در ادامه آمده را مطالعه بفرمایید. درس آشنایی با پستانداران ایران از دروس دوره راهنمای طبیعت گردی است که برای استفاده فراگیران قرار داده شده است.

دانلود جزوه آشنایی با پستانداران