موسیقی جنوب ایران
موسیقی جنوب ایران
در ایران اقوام مخـتـلفی زندگی میکنند که از نظر فرهـنگی و قـومی تـفاوتهای بـسیاری با یکـدیگـر دارند؛ بنابراین موسیقی فولکوریک ایران دارای خصوصیات بسیار متـنوعی از نظر طرز بـیان و لحـن موسیقی است.
از موسیقی فـولکوریک ایران میتوان از موسیقی بـخـتـیاری، لرستان و فارس، موسیقی سواحل جنوب ایران، موسیقی سیستان و بلوچستان، موسیقی خراسان، موسیقی گـیلان و تالش، موسیقی کردستان، موسیقی ترکمن و موسیقی آذربایجان نام برد.
در ایران اقوام مخـتـلفی زندگی میکنند که از نظر فرهـنگی و قـومی تـفاوتهای بـسیاری با یکـدیگـر دارند؛ بنابراین موسیقی فولکوریک ایران دارای خصوصیات بسیار متـنوعی از نظر طرز بـیان و لحـن موسیقی است.
از موسیقی فـولکوریک ایران میتوان از موسیقی بـخـتـیاری، لرستان و فارس، موسیقی سواحل جنوب ایران، موسیقی سیستان و بلوچستان، موسیقی خراسان، موسیقی گـیلان و تالش، موسیقی کردستان، موسیقی ترکمن و موسیقی آذربایجان نام برد.
سازهای مهم ایران شامل: نی، دف، تار، سهتار، دوتار، کمانچه، قیچک، قانون، تمبک، چنگ، رباب، تنبور، سنتور، بربط، عود، چگور، تمبیره، سرنا، دودوک (بالابان)، نی انبان، قره نی، داریه، ضرب، دون علی، دو ضاله یا دوزله، دهل، دمام، تاس، نقاره، زنگ، طبل، کرنا، کوس، دیوان، هزار تار، چنگ، سنتور ایستاده، اِکتار (سازی تک سیمه) و سایر سازهای مربوط به مناطق مختلف و محلی.
موسیقی جنوب ایران الهام گرفته از طبیعت داغ و گرم این منطقه، سرشار از شور، نیرو و حرارت است که این موسیقی در استانهای هرمزگان، بوشهر و خوزستان رواج دارد. در این نوع موسیقی که ریتمی شاد دارد در استانهای بوشهر وخوزستان بیشتر به وسیله نیانبان و در استان هرمزگان به وسیله عود و تا حدودی نی انبان استفاده میشود. آنچه که بیش از همه برای بررسی موسیقی جنوب بخصوص هرمزگان حائز اهمیت به نظر میآید، ترکیب جمعیتی این منطقه است. در این منطقه به جز ساکنان محلی، تیرههای دیگری از جمله مهاجرین بسیار قدیمی آفریقایی نیز زندگی میکنند. موسیقی کرانههای جنوب ایران، بخصوص آواز بندری به باور برخی از شناسندگان، با موسیقی بومیان آفریقایی پیوندی ژرف و ریشه دار یافته است.
موسیقی به صورتهای مختلف در هرمزگان به اجرا در میآید که برخی از آنها را میتوان نام برد:
سبالو
یکی از فرمهای معمول در موسیقی محلی استان هرمزگان سبالو نام دارد، آوازی است که با دایره همراه میشود و به وسیلهی خوانندگانی که دایره وار کنار هم مینشینند، اجرا میشود. خوانندگان هم زمان با اجرای سبالو، شانههای خود را به طرف راست و چپ منظماً حرکت میدهند. رقص و موسیقی سبالو متأثر از موسیقی آفریقایی است.
بزله
یکی دیگر از فرمهای رواج یافته موسیقی محلی است. یزله به وسیله گروهی از خوانندگان غیرحرفهای اجرا میشود که فقط با دست زدن همراه است. در این موسیقی، ملودی بیش از همه حائز اهمیت است و به متن چندان اهمیتی داده نمیشود.
لیوا
نوعی دیگر از موسیقی بومی استان هرمزگان لیوا است. نوعی از اجرای موسیقی بندری بوده که از موسیقی عربی و آفریقایی به خصوص سواحل زنگبار متأثر شده و به این دیار آمده است. در این نوع اجرای موسیقی از دهلهای بزرگ و کوچک هم چون پیپه (Pipa)، جفه (Joffa)، پونکه (Punka) و تویری (Tovairi) استفاده میشود. این نوع موسیقی بیشتر در مراسم شادی و سرور اجرا شده و با رقص فردی و جمعی با ریتمهای خاص اجرا میشود.
موسیقی زار
این نوع موسیقی نیز یکی از یادگاران روزگار گذشته این منطقه است. در این مراسم از سازهای مختلفی استفاده میشود که یکی از این سازها تبیره یا تنبوره نام دارد. این ساز فقط توسط «بابا زار» یا شخص دیگری که او اجازه دهد؛ نواخته میشود. مضراب این ساز از شاخ گاو یا گوسفندی که برای اجرای مراسم قربانی شده، ساخته میشود.
رقص ازوا
در روزهای عید قربان، عید فطر و خصوصاً در عروسیها، عدهای از ناخداها، جاشوها و ماهیگیران قشمی با ساز و دهل و طبلهای بزرگ به کوچهها و خیابانها و میدانهای شهر آمده و به علامت شادی و خوشحالی در حال نواختن طبلها، به رقص و پای کوبی میپردازند.
از دیگر آیینهای مردم استان هرمزگان؛ رقصهایی است، که ظاهراً برای دفع بعضی بادها و درمان بیماران سودمند است. باورهای مربوط به بادهای زار، از راه اتیوپی (حبشه) در سرزمینهای اسلامی، راه یافته و باورهایی همانند آن چه که در ایران وجود دارد، در مصر، عربستان و عمان نیز زیر عنوان «زار» دیده میشود. مسلمانان و مسیحیان اتیوپی، بر این باور هستند که «زار» از جمله ارواح خبیثهای است که در رودها و چشمهها به سر میبرند و گاه در کالبد انسانها نیز وارد میشوند و انجام پارهای مراسم به ویژه رقصهای گوناگون، این ارواح را مجبور به ترک کالبد انسان میکند. این کار بیشتر توسط زنی انجام میشود، و مراسم چند شبانه روز به درازا میکشد. رقص همراه با صدای طبلهای کوچک و بزرگ است. در سومالی نیز همین رقص به نام «سار» وجود دارد.
در جنوب ایران عزاداری مذهبی و نوحه سرایی خود دارای آواز و شیوه های متمایزی است. رباعی خوانی، مناجات و شاهنامه خوانی، مثنوی خوانی و دوبیتی خوانی یا شروه همه اشکال متمایزی از موسیقی جنوبند. آواز بندری مشهورترین شیوه اجرای موسیقی در جنوب است که بسیار شبیه موسیقی آفریقایی و متأثر از موسیقی مهاجران آفریقایی به جنوب ایران است.