کوهستان الوند فراروی شهر همدان، کوهستان منفردی از شاخه‌های خاوری زاگرس مرکزی با عرصه‌ای به وسعت ۱۳۷۵ کیلومتر مربع، بزرگ‌ترین پدیدهٔ گرانیت زائی از دوران چهارم زمین‌شناسی بر اثر نفوذ توده‌های آذرین در نهشته‌های بازمانده از دوران پیشین بوجود آمده‌است.

این رشته‌کوه در شمال غرب به کوه خدابنده‌لو سنندج و کوه چهل‌چشمه کردستان و از جنوب شرق به بلندی‌های راسوند و کوه وفس اراک متصل است. یال آن، حد طبیعی بین شهر همدان و تویسرکان و بلندترین قلهٔ آن موسوم به الوند در ۱۸ کیلومتری جنوب شهر واقع شده و ارتفاع آن ۳۵۷۴ متر از سطح دریا است. جهت این کوهستان از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده‌است و استان همدان را به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم می‌کند. این کوهستان، دره‌های ژرف و سرسبز، چشمه‌سارها، چمن‌زارها و قله‌های متعددی دارد.

کوهستان الوند ۱۱۱اُمین اثر طبیعی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۲۰ بهمن ۱۳۸۹ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت. این کوه همچنین از مناطق حفاظت شده محیط زیست می باشد.

رشته کوه الوند از کوه‌های غربی ایران و جزء پیش‌کوه‌های داخلی زاگرس می‌باشد و با پیدایش جنبش کوهزایی زاگرس درارتباط است. از نظر زمین شناسان در اواخر دورهٔ ژوراسیک (دوره میانی ازدوران دوم زمین شناسی) یکی از شدیدترین حرکات کوهزایی که تا آن هنگام درایران سابقه نداشته بوقوع پیوسته و در اثر فشار شدید و همچنین دراثر فشار طبقات گرانیت در منطقه بین همدان و اصفهان دگرگونی سنگ‌ها بوجود آمده است. الوند توده‌ای ژرف‌سنگی است. ژرف‌سنگ‌ها (باتولیت‌ها) با نفوذ در پوسته سنگهای اطراف خود را دگرگون کرده که به آن هاله دگرگونی گفته می‌شود واین دگرگونی سنگها دراطراف ژرف‌سنگ الوند به شعاع هفت کیلومتر وجود دارد. لایه‌هایی که برروی ژرف‌سنگ الوند قرارداشته براثرفرسایش ازبین رفته و توده ژرفاسنگ به صورت سنگهای گرانیتی بیرون آمده است.

سنگهای رسوبی که دررشته کوه الوند دیده می‌شود واغلب درارتفاعات جنوب غربی وجنوب شرقی قراردارد به دوره کرتا سه ازدوران میانه‌زیستی مربوط می‌شود وسنگهای رسوبی ازنوع آهگی که درشمال غرب دیده می‌شود به دوره الیگومیوسن از دوران نوزایی مربوط می‌باشد. قدیمی‌ترین سنگهایی که توده نفوذی الوند را احاطه کرده است به دوره پره کامبرین نسبت داده شده است اما سن گرانیت‌ها ازطریق سنجش رادیومتری شصت و چهار میلیون سال (اوایل پالئوسن) تعیین شده است. توده گرانیتی الوند برروی نقشه‌های زمین‌شناسی روند شمال غربی – جنوب شرقی رابه موازات راندگی زاگرس نشان می‌دهد واز لحاظ زمین‌شناسی تنوع قابل ملاحظه‌ای دارد. براساس رده بندیهای کانی‌شناسی شیمیائی و نورماتیو انواع آلکالی فلدسپات گرانیت سی ینوگرانیت مونزوکرانیت و گرانودیوریت درالوند تشخیص داده شده است. درحاشیه شمال غربی توده گرانیتی الوند سنگهای نفوذی بازیک نیز مشاهده می‌شود که تعیین سن آنها به روش رادیو متری سن این توده‌ها را صدوده میلیون سال) اواخر دوره کرتاسه یعنی قدیمی تر از سن گرانیت‌ها تعیین نموده است. ترکیب سنگ‌شناسی توده بازیک نیزمتغیر ومتنوع است با تکیه بر رده‌بندی‌های مختلف انواع اولیوین دولریت گابرو دیوریت ومونزو دیوریت دراین توده شناسایی شده است. سنگهای گرانیتی الوند ویژگیهای گرانیت‌های H یا گرانیت‌های هیبرید را دارا می‌باشد.

معروفت‌ترین قله‌ها، از شمال غربی به جنوب شرقی عبارت‌اند از: قله آلماقلاغ ۲۹۹۷ متر، قله کرکس ۲۹۵۹ متر، قله قزل‌ارسلان ۳۲۵۰ متر، قله دائم‌برف ۳۴۵۰ متر، قله کلاغ‌لان ۳۴۸۰ متر، قله الوند ۳۵۸۴ متر، قله تاریک‌دره ۳۳۱۴ متر، قله کمرلرزان ۳۳۳۸ متر، چهارقله (۳۱۸۴، ۳۱۷۲، ۳۱۶۶و ۳۱۷۰ متر)، قله یخچال‌صاحب (گاوبره) ۳۴۸۶ متر، قله شاه‌نشین ۳۴۹۶ متر، قله سرخ‌بلاغ ۳۱۲۴ متر و قله قله کلاه‌قاضی ۳۱۲۵ متر.

در کوهستان الوند، علاوه بر قلل مرتفع و شیب دار، دشتک‌های کوچکی وجود دارند، که سطح آنها از چمن زار پوشیده شده و چشمه‌های زیادی در آنها جاری است و با توجه به اینکه از سطوح نسبتاً مسطحی برخوردارند، به صورت محل استراحت و اطراق کوهنوردان درآمده‌اند.

مهم‌ترین این دشتک‌ها عبارت‌اند از: میدان میشان، تخت نادر، چمن شاه نظر و تخت رستم

در دامنه‌های شمالی الوند دره‌های پر آبی مانند: دره برفین، دره گنجنامه، دره عباس آباد، دوزخ دره، دره گوساله، دره کیوارستان، دره سیمین دره، دره مرادبیگ، دره دیوین، دره قز، دره حیدریه و غیره وجود دارد و دره‌های مصفایی نیز در دامنه جنوبی الوند واقع است، از جمله دره سرکان، دره آرتیمانی، دره فاران، دره گزندر، دره شهرستانه و غیره.