زندگی کوچ‌نشینی در ایران قدمتی به وسعت تاریخ دارد. از اولین گروه‌های کوچنده از اقوام آریایی یاد می‌کنیم که در هزاره دوم پیش از میلاد، به فلات ایران وارد شدند. هرچند که نمی‌توان زندگی ایلیاتی امروز را به طور مستقیم ادامه زندگی کوچ‌نشینی باستانی دانست، اما اقوام آریایی نیز همانند ایلات امروزی زندگی مبتنی بر معاش دامداری داشته، در پی یافتن چراگاه‌های جدید اقدام به مهاجرت نموده و پیوندهای نسبی و سببی، شیرازه اتحادیه‌های اولیه آن‌ها را تشکیل می‌داده است.

از اسناد به جا مانده از دوران ساسانی می‌توان دریافت که زندگی کوچ‌نشینی در این دوران نیز ادامه داشته است. در دوران ساسانی طوایف را "رم" یا "زم" می‌نامیدند و کلمه "رمه" نیز از همین ریشه است.

• ملاک‌های اصلی شناخت جوامع ایلیاتی

1. داشتن ساختار اجتماعی قبیله‌ای مبتنی بر سلسله مراتب ایلی
2. آگاهی افراد به جایگاه‌شان در سلسله مراتب ایلی
3. داشتن سرزمین یا قلمرو با محدوده مشخص و مختص ایل

جوامع ایلیاتی تا زمانی که سازمان رده‌بندی و نظام اجتماعی-سیاسی خود را حفظ می‌کنند، چه کوچنده، نیمه کوچنده، رمه گردان و یا یکجانشین، جامعه ایلی به شمار می‌روند.

• ملاک‌های فرعی شناخت ایلات

1. کوچ
2. زندگی در سکونت‌گاه‌های موقت و متحرک
3. شیوه معیشتی مبتنی بر نگهداری و پرورش دام و اتکای اصلی معاش به دامداری

ایلات ایران

• کرد

واژه کرد در اسناد باقی مانده از ابتدای ورود اسلام به ایران، به مفهوم عمومی بیابان‌گرد و کوچ نشین به‌کار می‌رود. اما از نظر لغوی، کرد به معنی پهلوان و  دلیر است. کردها هم‌چنین سابقه‌ای طولانی در تاریخ و فرهنگ ایران زمین دارند. حکیم طوس در شاهنامه از کردها نام برده است و ریشه نژادی آن‌ها را از نسل رهایی یافتگان از بند و ستم ضحاک می‌داند.

• لر

در مورد ریشه لغوی واژه «لر» نظرات بسیار متفاوت می‌باشد. گروهی مانند مینورسکی، آن را برگرفته از دشتی بنام "لور" در شمال اندیمشک و دزفول و یا نقاط دیگری با نام‌های مشابه همانند "لیر" محلی در نزدیکی جندی شاپور، می‌دانند. در خصوص ریشه نژادی لرها نظرات مختلفی وجود دارد. اکثریت محققین لرها را از اقوام ایرانی دانسته و با توجه به گستره حضور لرها و خصوصیات گویش لری، آن‌ها را بازمانده اقوام پارسی می‌دانند.

• عرب

عرب‌ها از اقوام سامی نژادی هستند که سکونتی طولانی در ایران دارند و در دوره‌های تاریخی متفاوتی وارد ایران شده‌اند. گروه‌های بزرگ عرب در استان‌های خوزستان، بوشهر، هرمزگان و فارس حضور دارند. بخش کثیری از اعراب امروزه یکجانشین هستند و تنها گروه‌های کوچکی در فارس از ایل عرب خمسه هنوز کوچ را انجام می‌دهند.

• بلوچ

بلوچ‌ها از اقوام ایرانی هستند که عمدتا در جنوب شرق و شرق کشور، در استان سیستان و بلوجستان سکونت دارند. گروهی معتقدند که «بلوچ» از ترکیب واژه "بل" به معنی پهلوان و «اوچ» به معنی بلند گرفته شده است و به مفهوم «پهلوان بلند بالا» است.

آشنایی با جوامع محلی و اصول تسهیلگری، از درس‌های دوره راهنمای طبیعت‌گردی است.

دانلود جزوه آشنایی با جوامع محلی و اصول تسهیلگری