از یلدا بیشتر بدانیم!

صحبت حکام، ظلمت شب یلداست

نور ز خورشیـــد خـــواه بو که بــرآید (حافظ)

صحبت فقط از یک دقیقه اضافه‌تر و یک لحظه بیشتر در کنار هم ماندن نیست، حرف از زاده شدن خورشید در ابتدای زمستان است. گر چه پیشینیان ما به دورهمی‌ها بسیار بها می‌دادند و سعی می‌کردند به بهانه‌های مختلف در کنار هم باشند، اما یلدا و رسم و رسومات آن داستان طول و درازی در فرهنگ ایران دارد به گونه‌ای که نمی‌توان تاریخ شروع مشخصی برای آن پیدا کرد. بسیاری معتقدند که جشن شب یلدا حتی در آیین میترائیسم هم بوده و تاریخچه دورتری از آیین مزدیسنا دارد.

یلدا یا خرم روز یا خور روز به معنای تولد و زایش خورشید است که به کوتاه شدن شب‌ها از اول دی و بلندتر شدن روزها اشاره دارد. نام دیگری که برای آن به کار می‌برند «شب چله» است که دلایل انتخاب این نام متفاوت است اما تعبیر اسطوره‌ای آن، کشف آتش توسط هوشنگ در 10 بهمن (چله بزرگ زمستانی) و دقیقا 40 روز بعد از شب یلداست.

همانطور که میدانید خورشید، نور و روشنایی در فرهنگ ایران باستان بسیار مقدس و قابل ستایش بوده است از این جهت بیشتر اعیاد و جشن‌های آنها به خورشید مربوط می‌شود. از طرفی پیشینیان ما معتقد بودند در 30 آذر ماه که طولانی‌ترین شب سال است، سیاهی و ظلمت به نهایت خود می‌رسد و از فردای آن با زاده شدن خورشید، غلبه نور و روشنایی بر این تاریکی آغاز می‌شود. 

برای یلدا و دلیل شکل‌گیری آن داستان‌سرایی‌های زیادی را ممکن است شنیده باشید که گاه با خرافه یا اغراق هم ترکیب شده است، اما آنچه که اهمیت دارد، جاودانگی و زایش این فرهنگ غنی در آیین‌ها و مذاهب گوناگون ایران است به عبارت دیگر، پس از نوروز می‌توان از جشن شب یلدا یاد کرد که با وجود باستانی بودن آن، علاوه بر اینکه از بین نرفته است، بلکه در گذشت سالیان سال هنوز در بین خانواده‌های ایرانی نفس می‌کشد و با تمام دغدغه‌ها و فاصله‌های بین آدم‌های امروزی، آنها را به دور یک میز در خانه بزرگترشان، جمع می‌کند. این جاودانه ماندن یک فرهنگ اتفاقی نیست.

می‌گویند که زادگاه اصلی جشن‌های شب یلدا از دل خانواده‌های دهقان، روستاییان و کشاورزان جامعه بوده و کم کم توسط روستاییان مهاجر، به شهرها منتقل شده است. روستاییان با یلدا یک سال تلاش خود را جشن می‌گرفتند و از اندوخته‌های خود در این شب می‌خوردند.

 خوشگذرانی‌های شب یلدا

اصل شب یلدا دور هم جمع شدن خانواده‌ها در کنار یکدیگر و رفتن به دیدار بزرگ خانواده است اما هر قوم و منطقه‌ای با توجه به فرهنگ و آداب و رسومی که دارد، سرگرمی‌هایی برای دور هم جمع شدنشان فراهم می‌کند. نباید فراموش کرد که پیشینیان کارهایشان بدون علت نبوده و حتی از سرگرمی‌هایی که در نظر می‌گرفتند، قصد و نیتی داشته‌اند.

اما در میان رسم و رسومات این شب، چیزی که بیش از همه بین ایرانیان عمومیت دارد، گرفتن فال حافظ، خوردن آجیل، شیرینی و انار و گپ و گفت با اقوام و بستگان است.

یلدا، شب خوراکی‌های رنگارنگ

 معمولا اسم از شب یلدا که می‌آید اکثرا به خوراکی‌های رنگارنگ و خوشمزه آن فکر می‌کنند. بدون شک خوراکی‌های شب یلدا مانند خیلی فرهنگ‌های دیگر دچار تغییر شده است. در گذشته (با توجه به مطالبی که درباره سبب این جشن گفته شد)، کشاورزان محصولات زراعی خود را می‌آوردند و پایان سال زراعی را با خانواده‌شان جشن می‌گرفتند اما امروزه شاید تغییرات زیادی در نوع خوراکی‌ها ایجاد شده باشد. 

 میوه‌ها و آجیل‌های سفره یلدا بسیار مفید هستند و صرفا جنبه پذیرایی ندارند. علاوه بر ویتامین‌هایشان، از نظر طب سنتی هم به متعادل شدن طبیعت بدن افراد در فصل سرما کمک می‌کنند.

یلدا را در کنار عزیزانمان خوش باشیم...