مسیر سیاه سنگها مسیری فنی است که نیاز به داشتن مهارت در دست به سنگ شدن و احتیاط کافی در صعود و فرود است، با این حال این مسیر ساده‎ترین مسیر جبهه شمالی است، مسیر بعدی صعود قله علم کوه، گرده سنگی معروف به گرده آلمانهاست، این مسیر بدلیل آنکه اولین بار توسط تیمی از کشور آلمان صعود شد به نام گرده آلمانها شناخته می‎شود، نهایتا دیواره علم کوه که با ارتفاع تقریبی 600 از یخچالهای علم چال شروع شده و تا قله ادامه دارد مسیری کاملا عمودی است که نیاز به ابزار و مهات‌های دیواره‎نوردی دارد، دیواره علم کوه دارای مسیرهای متعددی با درجه سختی‌های متفاوتی است که توسط تیم‎های ایرانی و غیرایرانی در سالهای مختلف گشایش مسیر شده است.

به غیر از علم کوه، منطقه علم‎چال مبدا صعود قلل معروف دیگری نظیر هفت‌خوان‌ها، خرسان‌ها، تخت سلیمان، چالون، سیاه‎کمان، شانه‎کوه، میان سه چال و.. است.

به خاطر وجود دیواره علم کوه، یخچال‌های متعدد نظیر یخچال غربی و همچنین تعداد زیادی قله بالای 4000 متری در منطقه علم کوه، این منطقه به آلپ ایران و بهشت دیواره‎نوردان ایران معروف است.

موقعیت جغرافیائی:

قله علم کوه در مرز جغرافیائی استان مازندران قرار دارد، مسیر دسترسی به منطقه از طریق شهر کلاردشت و روستای رودبارک است.

ارتفاع:

قله علم کوه با ارتفاع 4850 متر، دومین قله بلند ایران است.

قرارگاه‌های کوهنوردی:

قرارگاه کوهنوردی رودبارک از قدیمی‌ترین و معروفترین قرارگاه‌های کوهنوردی ایران است که سالیان متمادی پذیرای کوهنوردان و دیواره‌نوردان در منطقه علم کوه بوده و هست، البته در سال‎های اخیر و با افتتاح قرارگاه ونداربن، قرارگاه رودبارک بیشتر به حالت یک اقامتگاه خانوادگی درآمده و بیشتر کوهنوردان در قرارگاه ونداربن اقامت می‌کنند، با این حال همچنان قرارگاه رودبارک بخاطر حال و هوا و خاطرات خود برای بسیاری از کوهنوردان (از جمله نگارنده) جذابیت و لطف بیشتری دارد.

قرارگاه رودبارک - عکاس: حسین یوسف زمانیان

مسیرهای صعود:

قله علم کوه دارای دو جبهه اصلی است، جبهه شمالی که مبدا صعود آن یخچال علم چال و جبهه جنوبی که مبدا صعود آن دشت حصارچال است.

کوهپیمائی مسیر شمالی قله علم کوه از وندارین آغاز شده و پس از عبور از کنگلک بالا و پائین و لزونک به منطقه سرچال می‎رسیم، در این منطقه و در ارتفاع تقریبی 3850 متری، یک جان‎پناه بزرگ معروف به جان‎پناه سرچال وجود دارد، این جان‎پناه دارای 3 اتاق عمومی و سرویس بهداشتی است و آب چشمه تا کنار جان‎پناه لوله‎کشی شده است که بسیار گوارا و مطبوع است، گرچه حجم آب آن در ماه‌های مختلف سال متغییر است و از اواسط پائیز تا اواسط بهار بدلیل یخبندان، امکان استفاده از آن وجود ندارد. بعد از عبور از منطقه سرچال به مورن‌ها (سنگ‎های یخچالی) و ابتدای یخچال علم‎چال میرسیم، از اینجا به بعد تمامی مسیر پوشیده از سنگ و یخ و برف است و کمتر خاک و گیاه به چشم می‎خورد. در گذشته در علم چال جان‎پناه کوچکی وجود داشته که بر اثر جابجائی یخچال‎های منطقه تخریب شده و امروز فقط دیوارهای مخروبه آن باقی است، این قسمت که به پناهگاه خرابه معروف است، کمپ اصلی علم‎چال است و اکثر کوهنوردان در این قسمت چادر خود را برپا می‎کنند. در گوشه ای دیگر از منطقه علم‎چال و در پائین گردنه شان کوه، یک سکوی سیمانی وجود دارد ظرفیت تقریبا 4-5 چادر را دارد و به دلیل نزدیکی بیشتر به مسیر گرده و دیواره علم کوه، برخی از تیمها بر  روی این سکو اقدام به برپائی چادر می‎کنند، هر چند که بردن بارها تا این سکو قدری دشوار و زمانبر است.

در مسیر سیاه سنگهای جبهه شمالی در ارتفاع تقریبی 4500 متری، یک جا‎پناه فلزی کوچک معروف به جان‎پناه سیان سنگها وجود دارد که جهت استراحت‌های کوتاه و یا شب‎مانی‌های اضطراری مورد استفاده قرار می‎گیرد.

در سمت دیگر قله علم کوه (غرب قله) و در نزدیکی قلل خرسان‌ها، یک جان‎پناه فلزی دیگر معروف به جان‎پناه خرسان قرار دارد، این جان‎پناه بیشتر مورد استفاده کوهنوردان و دیواره‎نوردانی است که پس از صعود قله علم کوه از مسیر گرده آلمانها یا دیواره شمالی علم کوه، به تاریکی می‎خورند و مجبور به بیواک می‎شوند.

در جبهه جنوبی علم کوه که مبداء صعود آن از دشت حصارچال است هیچگونه پناهگاه یا جان‎پناهی وجود ندارد.

جان‎پناه سرچال - عکاس: حسین یوسف زمانیان

 تاریخچه صعودهای علم کوه:

در سال ۱۹۰۲ میلادی مطابق با ۱۲۸۱ هجری شمسی برای اولین بار منطقه تخت سلیمان مورد برسی برادران برن مولر(Bornmoller)  گیاه‎شناس قرار گرفت.

برادران برن مولر اهل آلمان بودند و توانستند قله علم کوه را بلندترین قله منطقه تشخیص بدهند، آن ها شناسایی کوتاهی در منطقه به عمل آوردند، در مورد این که آن‎ها توانستند قله علم کوه را صعود کنند مدرکی در دست نیست.

سال ۱۳۱۲ در ادامه کار برادران برن مولر یک گروه از کوهنوردان انگلیسی (زمین شناس، جغرافی‌دان وگیاه شناس) به سرپرستی داگلاس بسک (Douglas Busk) از طریق راه پراچان (جنوب) وارد منطقه می‎شوند، بسک به همراه دوستش تراگارز (Tragarz) موفق می‎شوند بعد از سرازیر شدن به حصارچال از زیر قله مرجیکش عبور کرده و به قله علم کوه صعود نمایند، این گروه را هستر(Heaster)  و آلن ترود (Alen Terod) همسرش همراهی کردند.

در سال ۱۳۱۳ داگ لاس بسک برای بار دوم بازمی‎گردد، وی را یک پروفسور اطریشی به نام هانز بوبک (Hans Bobek)  استاد جغرافیای دانشگاه برلین که در آن زمان استاد دانشگاه وین بود، همراهی می‎کرد آن ها ضمن صعود به قله علم کوه ارتفاع آن را ۱۵۸۱۹ پا (۴۸۲۲ متر) بلند‎ترین قله منطقه اعلام می‎کنند.
بوبک یخچال‎های منطقه را کشف کرده و نقشه‎برداری از قلل را برای اولین بار انجام میدهد، او ثابت می‎کند که برادران مولر درسال ۱۹۰۲ قله علم کوه را صعود کرده‌اند، بسک و بوبک از مسیر پناهگاه سرچال و زیر دیواره تخت سلیمان عبور کرده و از سمت مقابل قله میان سه‌چال (یخچال شرقی تخت سلیمان) به قله تخت سلیمان صعود می‎نمایند و در آخر کار از گردنه چالون قله سیاه سنگ و علم کوه را صعود می‎نمایند.

در سال ۱۳۱۵ هجری شمسی یک گروه آلمانی (کلاپ آلپاین) از طریق کلاردشت وارد منطقه می‎شوند، این گروه قله علم کوه را از طریق گردنه شمالی آن صعود می‎کنند در این صعود سرپرست گروه لودویک استینوئر(L-Steinauer)  و ولفگانگ گورتر(W.Gorter)  شرکت داشتند که بعد از یک شب ماندن در بین راه به قله علم کوه می‎رسند، از آنجا که این گروه آلمانی اولین نفراتی بودند که از مسیر گرده شمالی به قله علم کوه صعود نمودند، این مسیر به گرده آلمانها معروف شده است.

نمای قلل چالون و  سیاه کمان از مسیر گرده آلمانها - عکاس: حسین یوسف زمانیان

• اولین تلاش بانوان ایرانی در منطقه علم کوه:

در سال ۱۳۲۹ اولین کوهنوردان زن ایرانی برنامه‌ای را در منطقه علم کوه اجرا می‎نمایند، در این برنامه عصمت قاضی، نصرت کوه کن، فرخ کوه کن با همراهی و سرپرستی جلیل کتیبه‎ای از راه پراچان وارد منطقه حصارچال شده وقله شاخک را صعود می‎کنند.

• اولین حادثه منجر به فوت در علم کوه:

سال ۱۳۳۳ علم کوه اولین کشته را می‎گیرد، فلیسکس مناساکانیان به همراه کوهنوردان فرانسوی موفق به صعود قله از مسیر گرده شمالی می‎شوند، وی در بازگشت از سمت قله سیاه سنگ در اثر سقوط از صخره کشته می‎شود.

• اولین صعود زمستانی قله علم کوه:

در سال ۱۳۳۷ اولین صعود زمستانی قله علم کوه از جبهه جنوبی اجرا می‌شود، یک گروه 9 نفری به سرپرستی حسین رضایی از مسیر حصارچال وارد منطقه می‌شوند، تمامی گروه قله مرجیکش را صعود می‌نمایند و پنج نفر از اعضای گروه موفق به صعود قله علم کوه می‌شوند؛ غلامرضا اکینچه، محمد باقر زیارتی، مهمد لطفی، مصطفی منتظم و حسین رضایی سرپرست گروه.

نمای جان‎پناه سرچال - فروردین ماه 89 - عکاس: حسین یوسف زمانیان

• اولین صعود قله علم کوه از مسیر گرده المانها توسط بانوان ایرانی:

سال ۱۳3۷ (یا 1338) برای اولین بار یک کوهنورد زن ایرانی به نام مهری زرافشان موفق به صعود قله علم کوه از طریق گرده آلمانها می‌شود، این صعود با همراهی دو نفر دیگر در مدت دو روز اجرا می‎شود، افراد همراه باقر زیارتی و ابوطالب کلافچی بودند.

• اولین صعود زمستانی  قله علم کوه از مسیر گرده آلمانها:

سال ۱۳۴۸ اولین طرح صعود زمستانی از گرده آلمانها با شکست مواجه می‎شود، برای صعود نه نفر از انجمن کوهنوردان تهران به سرپرستی بهمن شهوندی عازم منطقه می‎شوند، این گروه بعد از حمل بار به پناهگاه سرچال و سپس به پناهگاه علم چال با بد اقبالی رو به رو شده و در اثر سقوط بهمن دو تن از بهترین کوهنوردان آن زمان جان خود را در راه کوهستان می‎بازند؛ فریدون نجاح و احمد فرزین نیا، یادشان گرامی.

• تاریخچه صعودهای دیواره علم کوه:

سال ۱۳۴۳ اولین تلاش برای صعود دیواره علم کوه انجام می‌شود، مهندس هاری رست(Hari rost)  اهل آلمان و کوهنورد ایرانی فضل الله امیر علایی بعد از ۳۶ ساعت تلاش توانستند حدود ۴۰۰ متر از یخچال و دیواره را صعود نمایند، این مسیر در سمت چپ دیواره بین قله علم کوه و شاخک واقع است، شکاف سرتاسری مسیر به صورت عمودی مایل به سمت چپ از پای یخچال علم چال تا قله ادامه دارد، گروه دو نفری به علت خستگی ناشی از سه روز تلاش مداوم راه بازگشت از همین مسیر را در پیش می‎گیرند.

سال ۱۳۴۷ کوهنوردان ایرانی موفق به صعود دیواره علم کوه می‎شوند، گروه ایرانی با نام ابر مرد توانست مسیر ناتمام (رست و علایی) را تا قله باز کند، در این صعود پنج نفر شرکت داشتند که در مرحله آخر فریدون نجاح و ابراهیم بابایی بعد از سپری کردن سه شب بر روی دیواره خود را به قله می‎رسانند، این مسیر تا محل صعود شده توسط "رست و علایی" به نام رست و تا قله به نام "نجاح" معروف است.

کوهنوردان لهستانی مجددا در منطقه علم کوه ظاهر شدند، در مدت یک ماه در دیواره علم کوه مسیری نو از داخل قیف دیواره به طرز زیبا و در خور تحسین باز می‎شود، گروه مسیر خود را از زیر قیف دیواره انتخاب میکند و قسمت یخ داخل قیف را صعود کرده و راه را تا قله ادامه می‎دهد، نفرات صعود کننده اسیکورسکی (A.Sikorski) ویتسکا (A.Wieteska) ورونا (R.Wrone) مارزاک(A.Marczak)  بودند، صعود از این مسیر سه روز به طول انجامید و نام گریت کولیر(Great Couloir)  را برآن می‎نهند.

سال ۱۳۵۴ اولین کوهنورد زن از ایران موفق به صعود از دیواره علم کوه می‎شود، فاطمه خوشند فیلمبردار گروه بود که توانست به همراهی دو نفر دیگر از اعضاء گروه در مدت یک روز از مسیر فرانسوی‎ها خود را به قله برساند، گروه مذکور از کوهنوردان دانشکده فنی تهران بوده که توانستند در قالب یک تیم دوازده نفره از این مسیر به قله علم کوه صعود نمایند، لازم به تذکر است که مسیر از یخچال علم چال تا قله علم کوه طناب ثابت کار گذاشته شده بود.

دیواره علم کوه

مسیرهای مشهور دیواره علم کوه:

در سال ۱۳۴۸ دو گروه از کوهنوردان کشور لهستان با زمان متفاوت وارد منطقه علم کوه می‎شوند، گروه اول مسیری نو بر روی دیواره علم کوه باز می‎کند، اعضاء گروه با کار مداوم، سه نفر از افراد را با سه شب ماندن بر روی دیواره راهی قله علم کوه می‌کنند، این مسیر به صورت مستقیم بین گرده آلمانها و قیف دیواره قرار دارد، از این گروه دوبک (A.Dobek) وروز(W.Wroz)  و والیگرا(W.Waligora)  توانستند زحمات گروه ده نفری را به نحو احسن انجام داده و به قله علم کوه برسند، گروه دوم لهستانی نیز توانست قله علم کوه را از مسیری دیگر که در سمت غرب بود صعود نماید، این گروه از راه گردنه هفت خان به قله رسید، بدنارک(H.Bednarek)  اسکرزینسکی (A.Skrzynski) جانوتا (A.Janota).

برخی از صعودهای شاخص و ماندگار دیواره علم کوه:

• سال ۱۳۶۰ اولین صعود یک نفره بر روی دیواره علم کوه عملی شد، محمد شهید دخت توانست در مدت ۳ روز از مسیر "اورال تبریز" صعود کرده و خود را به قله برساند.
• در بهمن ماه 1369 محمد نوری اولین صعود انفرادی زمستانه دیواره علم کوه را با موفقیت انجام داد و تا به امروز این صعود تنها صعود انفرادی زمستانه دیواره علم کوه می‌باشد.
• حسین طالبی مقدم اولین دیواره‎نوردی بود که موفق شد سه مسیر دیواره علم کوه را طی 1 روز صعود نماید، در این صعود مسیر لهستانیها در زمان 5 ساعت و 10 دقیقه، فرانسوی‌ها در زمان ۳ ساعت و هاری‌رُست در زمان ۲ ساعت صعود شده و مجموع فعالیت در یک روز با احتساب هر بازگشت از مسیر سیاه سنگ، ۱۲ ساعت و ۲۰ دقیقه بوده است.

* توجه نمائید که صعودهای فنی نیازمند فراگرفتن تکنیک‌ها و مهارت‌های کوهنوردی و سنگنوردی می‌باشد، لذا قبل از اقدام به صعودهای فنی می‌بایست این مهارت‌ها را زیر نظر مربیان رسمی فرا بگیرید.

تاریخچه صعودهای علم کوه برگرفته از منابع زیر می‌باشد؛

وبلاگ علم کوه

ویکی پدیا

وبلاگ کالاهو