«اینجا مکانی است عالی؛ به طراوت و سرسبزی انگلیس و ورای ذهنیت ما از طبیعت کویری و خشک ایران!» این توصیف Jamie Maslin، گردشگری کانادایی از طبیعت سرسبز ارسباران است. همین جمله نشان می‌دهد ارسباران چقدر باطراوت است که جیمی نتوانسته از گفتنش چشم‌پوشی کند. البته اینجا فقط برای خوشگذرانی و محلی برای استراحت انسان‌ها نیست، اینجا زیستگاهی است برای بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری که تنها خانه‌ای که دارند ارسباران است. برای همین یونسکو در لیست زیست‌کره‌های ایران، ارسباران را هم جا داد تا بتواند از آن محافظت کند.

ارتفاعات 256 تا 2896 متری منتهی الیه استان آذربایجان را که بالا می‌رویم کم‌کم چشم‌مان به یک نوار ممتد رود می‌افتد، خوب که نگاه می‌کنیم می‌بینیم به رود ارس و جنگل‌های انبوه ارسباران رسیده‌ایم.

ارسباران کجاست؟

ارسباران به طور کلی بخشی از استان آذربایجان شرقی است. اما اگر بخواهیم دقیق‌تر بگوییم شامل منطقه‌ای در محدوده رود ارس حد فاصل جلفا تا مغان و کوه‌های سبلان، بزقوش و سهند است. متاسفانه به خاطر تخریب‌های اخیری که در جنگل‌های اینجا صورت گرفته، وسعت ارسباران به مرزهای شهرستان‌های کلیبر، ورزقان و اهر محدود شده. از دیگر مناطق جغرافیایی هم‌جوار ارسباران می‌توان به ایگنه چای، کلیبر چای و ارتفاعات سایگرام اشاره کرد که به ترتیب در غرب، شرق و جنوب آن هستند.

وقتی‌ ابرها به زمین نزدیکند نتیجه‌اش جز جنگلی از ابر نیست

منطقه ارسباران اقلیم مدیترانه‌ای دارد اما اقلیم‌های خزری و قفقازی هم بر آن تاثیر زیادی گذاشته. به خاطر همین این ناحیه با وجود ارتفاع زیاد از سطح دریا، آب و هوای متنوعی دارد که طبیعتا تاثیر زیادی در پوشش گیاهی و جانوری منطقه گذاشته. وسعت این ناحیه را یونسکو در سال 1976م. 72460 هکتار عنوان کرده که الان به 78560 هکتار افزایش یافته. ارسباران از خیلی سال‌ها پیش به عنوان پارک ملی شناخته می‌شد. به مرور زمان، فعالیت انسان‌ها در این منطقه آنقدر زیاد شد که ورود به آن در سال‌های 50 تا 52 شمسی ممنوع اعلام شد.

ارسباران یعنی چه؟

دهخدا در لغت‌نامه‌اش می‌گوید: «ارسباران اسم جایی است در شمال آذربایجان که شاخه‌های رود ارس از آنجا به ارس می‌ریزند. با این حال در قدیم به آن قره باغ یا قراجه باغ می‎گفتند یعنی جایی که کوه‌های زیادی دارد.»

به جز این 2 اسم معروف، ارسباران از گذشته تا حال به اسم‌های دیگری هم شناخته می‌شود که می‌توان به ارسبار، آرازبار و قره قاط اشاره کرد. اما همان‌طور که دهخدا می‌گوید، محلی‌ها به منطقه‌شان قره باغ می‌گویند.

سفر ارسبارانی‌ها به منطقه ارسباران

تنوع گیاهی و جانوری ارسباران چگونه است؟

اینجا به جز داشتن پوشش گیاهی منحصر به فردش، جایی برای زندگی ایلیاتی‌ها هم هست که به عشایر ارسباران معروفند. مردم محلی در اطراف جنگل‌های ارسباران زندگی می‌کنند و شغل اکثرشان دام‌داری، باغبانی، زنبورداری و ساخت صنایع دستی است. البته در سال‌های اخیر به لطف بیشتر شناخته شدن این منطقه در فضای مجازی، خیلی‌ها به اینجا سفر می‌کنند که باعث شده محلی‌ها هم راه دیگری برای کسب درآمد داشته باشند.

تنوع گیاهی این منطقه بسیار زیاد است. با وجود اینکه بخش‌های جنوبی آن بیشتر مرتع هستند، 15 درصد گونه‌های گیاهی کشور در این جنگل‌ها پیدا می‌شوند. درخت‌ها و گیاهان این منطقه عبارتند از: بوته‌های تمشک و زغال اخته، بلوط، کیکم، سماق، زرشک، انار وحشی، سیب وحشی و میوه بومی آن قره‌قات است. همچنین تنوع قارچ‌های این منطقه بیش از 250 نوع است.

محلی‌هایی که در ارسباران هستند به این قارچ می‌گویند دنبلان، یک نوع قارچ کوهی سفید که در بیشه‌های ارسباران به وفور پیدا می‌شود

علاوه بر تنوع گیاهی فراوان، این منطقه دارای طیف گسترده و مختلفی از جانوران است به گونه‌ای که در آن 220 گونه پرنده، 38 گونه خزنده، 5 گونه دوزیست، 48 گونه پستاندار و 22 گونه ماهی یافت می‌شود. از پستانداران شاخصی که در این منطقه بسیار یافت می‌شوند می‌توان به کل، بز، گراز، خرس قهوه‌ای و پلنگ اشاره کرد و پرندگان مطرح آن عبارتند از: مرغ قفقازی سیاه (قره خروس قفقازی)، کبک، دراج و قرقاول.

ارسباران به جز جنگل چه چیزهایی برای دیدن دارد؟

بسیاری از افراد فکر می‌کنند که جاذبه‌های منطقه‌ی ارسباران تنها به جنگل‌ها و جاذبه‌های طبیعی‌اش محدود می‌شود، اما واقعا اینطور نیست. اینجا جایی بود که بابک خرمدین در قلعه‌ی مشهور «قلعه بابک» علیه معتصم، خلیفه‌ی عباسی شورید، عاشیق‌ها با الهام از طبیعتش آواز خواندند و شاهزاده‌های صفوی در دژ قهقهه‌‌ی آن زندانی شدند. بقعه‌ی شیخ شهاب الدین اهری، بازار اهر، قصر آیینه لو، کلیسای آینالو، قلعه آوارسین، کلیسای وینق و کلیسای ناپشته هم از جاهای دیگری هستند که در ناحیه‌ی ارسباران و شهرهای اهر، مشکین‌شهر و روستاهای دور و بر قرار گرفتند.

در کل هر روز که می‌گذرد ارسباران بیشتر و بهتر از پتانسیل‌های گردشگری‌اش استفاده می‌کند. مثلا بهترین نمونه‌اش را می‌توان در شهر کلیبر دید که بزرگ‌ترین مجتمع آب درمانی کشور را دارد و در روستای آبش احمد این شهر تاسیس شده.  

قلعه بابک در منطقه ارسباران

چطور به ارسباران برسیم؟

خوشبختانه چند گزینه برای سفر به منطقه‌ی ارسباران دارید. البته هر کدام‌شان به بودجه‌ی سفرتان، وسیله‌ی نقلیه‌ای که ترجیح می‌دهید و زمانی که در نظر دارید، بستگی دارد.

• با هواپیما: بلیط هواپیما به مقصد تبریز بگیرید و بعد از این شهر، با کرایه‌ی ماشین به منطقه‌ی ارسباران بروید.
• با قطار: سفری هیجان‌انگیز تا جلفا یا تبریز و باز هم ماشین‌سواری تا ارسباران.
• با اتوبوس: با یک بلیط اتوبوس به مقصد اهر می‌شود به ارسباران رسید. اگر این راه را انتخاب کنید مسیر کمتری را برای رسیدن به ارسباران طی خواهید کرد.
• و در آخر خودتان دل به جاده بزنید: ماشینی کرایه کنید یا با ماشین خودتان به سمت تبریز حرکت کنید. فقط یادتان باشد که باید مسیرتان را به سمت کلیبر عوض کنید. خوشبختانه با استفاده از گوگل مپ این کار برای‌تان خیلی راحت است.

شرکت آموزشی و گردشگری ارسباران نیز با توجه به شگفتی این منطقه، نام خود را «ارسباران» انتخاب کرده است. داستان انتخاب نام ارسباران برای این شرکت را می‌توانید در اینجا بخوانید.