«تا زمانی که شهامت جدا شدن از ساحل را نداشته باشید، موفق به عبور از اقیانوس نخواهید شد.» این سخن را کریستف کلمب کاشف قاره آمریکا گفته است. اگر تاکنون تجربه اقامت در هتل‌های چند ستاره را به اقامت در خانه‌های محلی و اکولوژها ترجیح داده‌اید، امیدواریم با مطالعه این مطلب، آشنایی با اقامتگاه‌ها و شناخت بیشتر خانه‌های محلی، بتوانید از تجربه‌های جدید و سفر کردن با سبکی متفاوت لذت ببرید.

اکولوژ چیست؟

اکولوژ یا خانه‌های بومگردی، اقامتگاه‌هایی هستند که در محیط‌های طبیعی و بومی با رعایت ضوابط زیست‌محیطی و به شکلی سازگار با معماری بومی، بافت تاریخی و سیمای طبیعی منطقه تاسیس شده و ضمن حداکثر تعامل با جامعه محلی و توجه به اقلیم، زمینه حضور گردشگران را با کیفیتی قابل قبول و تعریف شده فراهم می‌نمایند. حاصل اقامت در خانه‌های محلی، فضای صمیمانه‌تر بین گردشگر و جامعه محلی، آشنایی با شیوه زندگی اقوام، روستاهای مختلف و ایجاد درآمد برای بومیان منطقه است.

تاریخچه اکولوژ

در سال 1994 برای اولین بار کلمه‌ی اکولوژ به عنوان «اقامتگاهی که وابسته به طبیعت است» در انجمن بین‌المللی اکوتوریسم عنوان شد. در سال 1997 فعال محیط‌زیست آقای «هکتور» معنای این واژه را تصحیح کرد. از نظر او مهمترین چیز درباره اکولوژ این است که، اکولوژ مهمترین چیز نیست. کیفیت طبیعت اطراف، فرهنگ و جاذبه‌های منطقه و همکاری با جامعه محلی است که اکولوژ را با بقیه اقامتگاه‌ها متمایز می‌کند. چند سال بعد از این نظریه مبحث غذا، طراحی بنا و فعالیت‌های مختلف (تورهای فرهنگی، طبیعت‌گردی و...) بیان شد. در سال 2002 فعالین این حوزه کتابی چاپ کردند به نام «راهنمای بین‌المللی اکولوژها» که طبق این کتاب اکولوژها باید حداقل پنج مورد از مواد عنوان شده را رعایت کنند:

1.     به طبیعت و فرهنگ منطقه اهمیت دهند.
2.     کمترین ضربه را به طبیعت اطراف در حین ساخت‌ و ساز داشته باشند.
3.     بنای اکولوژ باید طبق معماری بومی منطقه ساخته شود.
4.     از انرژی‌های جایگزین استفاده کنند، تفکیک زباله و سیستم استفاده مجدد از فاضلاب داشته باشند.
5.     مقدار مصرف انرژی اعم از برق، آب و گاز را به حداقل ممکن برسانند.
6.     با ترکیبی از طراحی‌های قدیم و تکنولوژی روز دنیا به پایداری برسند.
7.     با جامعه محلی همکاری داشته باشند.
8.     به اکوتوریست‌ها و پرسنل با برنامه‌های مختلف در رابطه با محیط اطراف آموزش دهند.

خانه محلی‌ای جذاب به نام گیله بوم

اکولوژ در ایران و رویکرد اقتصادی آن

مهمان‌پذیر بودن خانه‌های محلی در ایران ریشه در فرهنگ و تاریخ سرزمین‌ ما دارد. از دیرباز یکی از علل شکل‌گیری کاروانسراها پناه دادن به مسافرین خسته و حفاظت از جان و مال آنها در جاده‌ها بوده است. بعضی از کاروانسراها وقف عام بودند و این نکته نشانی از محبت و مهمان‌نوازی ایرانیان دارد. همچنین می‌توانیم به شبستان‌ها در اماکن زیارتی اشاره کنیم. گاه بنای زیارتگاه‌ها خود سرپناهی برای مسافران می‌شدند. برای مثال سر در خانقاه شیخ خرقانی چنین نوشته بوده است: «هر که در این سرا درآید نانش دهید و از ایمانش مپرسید، چه آن‌کس که به درگاه باری‌تعالی به جان ارزد البته بر خوان بوالحسن به نان ارزد.»
اگر بخواهیم به پیدایش خانه‌های محلی در ایران بپردازیم شاید نتوانیم اولینی برای آن پیدا کنیم. اما در این دهه‌های اخیر فعالان صنعت گردشگری به صورت حرفه‌ای و با تعریفی جهانی به این سبک از اقامتگاه‌ها نگاه کرده‌اند. جای خوشحالی دارد که ایران بنا به تفاوت‌های اقلیمی و فرهنگی دارای بستر مناسبی برای فعالیت افراد بومی و بالا بردن سطح درآمد روستاها از راه‌های جذب توریست است. صاحبان خانه‌های محلی می‌توانند علاوه بر گردشگران ایرانی، گردشگران خارجی را جذب ایران و طبیعت زیبای آن کنند. به این ترتیب ارزآوری را در کشور توسعه داده‌اند و هم فرهنگ غنی و متنوع ایرانیان را نظیر مهمان‌نوازی، احترام به طبیعت، مراسم‌های آیینی، لباس‌های زیبا و سنتی و همچنین سبک‌های متنوع زندگی در اقلیم‌های متفاوت را به جهانیان نمایش داده‌اند.

اقامتگاه‌های بومگردی در شکل‌های گوناگونی فعالیت می‌کنند
گردشگری می‌تواند فرصت بسیار مناسبی را برای کسب و کارهای کوچک خانوادگی ایجاد کند. کسب کارهای کوچکی که در آن، میزبان با میهمان در املاک خانوادگی خود هم سفره و هم سفر می‌شود. یکی از کسب وکارهای کوچک گردشگری که از سال ۱۹۹۴ میلادی به جهانیان معرفی شده و در چند سال گذشته در ایران به شدت در حال توسعه بوده است ایجاد و توسعه اقامتگاه‌های بوم گردی در سه گونه: اکولوژ، اکوکمپ و اکوهتل (هتل‌های سنتی) است. بیشتر این اقامتگاه‌ها توسط یک خانواده محلی اداره شده و تنها جنبه اقامتی ندارند، بلکه در آنها فعالیت‌های مختلفی مانند: ارائه غذا و نوشیدنی بومی، ساخت، آموزش و فروش صنایع دستی محلی، اجرای نمایش و موسیقی سنتی، برگزاری رویدادهای بومی، تورها و فعالیت‌های بوم‌گردی به چشم می‌خورد. به دلیل سبک معماری و مصالح ارگانیک به کار رفته در ساختمان اقامتگاه، طراحی داخلی و مبلمان بومی و همچنین فعالیت‌های تعریف شده در آن، اقامتگاه به نوعی یک اکوموزه بوده و یک جاذبه گردشگری نیز محسوب می‌شود.

نمونه‌هایی از اکولوژها در ایران و داستان آنها

امروزه در بیشتر استان‌ها و مناطق ایران اقامتگاه‌های بوم‌گردی متعددی را خواهید یافت که میزبان گردشگران داخلی و خارجی بوده و حضور امن و راحت را در روستاها، طبیعت و مناطق مختلف ایران فراهم می‌کنند. در ادامه 5 مورد از آنها را برایتان معرفی کرده‌ایم.

• اکولوژ عباس برزگر

عباس برزگر جوانی روستایی بود که در روستای بزم از توابع شهرستان بوانات استان فارس زندگی می‌کرد. یک اتفاق و مهربان‌نوازی عباس برزگر سبب تغییر مسیر زندگی او شد. شبی بارانی عباس با موتور سیکلت در کوچه پس کوچه‌های مسیر خانه‌اش در حال عبور بود که در راه با دو توریست خارجی به همراه مترجم‌شان برخورد کرد. گویا مسیر برگشت را گم کرده و از تاریکی و بارندگی بسیار خسته و کلافه شده بودند. با دیدن این شرایط عباس آن سه نفر را در خانه‌اش مهمان کرد تا شب را آنجا سپری کنند. همسر عباس پذیرایی ساده اما با محبتی انجام داد، سفره‌ای پهن کرد و دمپخت گوجه فرنگی را آورد که با ماست محلی و ترشی لیته بسیار دلچسب‌تر شده بود. آن پذیرایی ساده، گرم و با محبت، خانه روستایی، ملحفه‌های دست‌دوز و... باعث شد هر سه آن‌ها یک شب دیگر هم در آن‌جا بمانند تا بیشتر از زندگی در روستا بدانند. اتفاق آن شب و مهمان‌نوازی عباس باعث شد خانه روستایی او به «دهکده گردشگری و اقامتگاه خانواده عباس برزگر» تبدیل شود و پای رسانه‌های بین‌المللی و توریست‌های خارجی از نقاط مختلف دنیا، به این خانه باز شود.

اقامتگاه و دهکده گردشگری عباس برزگر

• اکولوژ مازیار آل داوود 

مازیار آل داوود جوانی 30 ساله مدرس سفالگری در کاخ نیاوران و سعدآباد بود، روزی دل‌زده از شهر تصمیم گرفت به خانه 300 ساله پدری‌اش در کویر مصر برود و در آنجا زندگی کند. ورود یک گردشگر خارجی به خانه پدری مازیار باعث شد او به فکر ترمیم خانه بیوفتد و آن خانه‌ی 300 ساله را با سفال‌ها و صنایع دستی بومی زیباتر کند. دیری نپایید که نام اقامتگاه مازیار در لونلی پلنت ثبت شد. زودتر از آن که مازیار می‌اندیشید، اقامتگاه مازیار که «کلبه آتشونی» نام دارد بسیار رونق گرفت و به یکی از جاذبه‌های منطقه مصر و گرمه تبدیل شد. در خانه مازیار می‌توانید زیر کرسی بنشینید و از صدای ساز و موسیقی لذت ببرید، می‌توانید شتر سواری کنید یا شبانه به دل کویر بزنید و تجربه مهیا کردن آتش را زیر آسمان پرستاره کسب کنید. اکثر مسافرهایی که به سفرهای کویری علاقه‌مند هستندT یا در کلبه آتشونی اقامت داشتند و یا وصف صفای این کلبه را شنیده‌اند.

اقامتگاه مازیار به نام کلبه آتشونی

• اکولوژ ناخدا امینی

اقامتگاه بومگردی و رستوران سنتی ناخدا امینی، در جزیره‌ی زیبای قشم در روستای طبل است. این اکولوژ از حدود 20 سال پیش با یک اتاق فعالیتش را آغاز کرده و اکنون تبدیل به خانه‌ای برای تمام گردشگران قشم شده است. این خانه که پر از زیبایی و آرامش است، آماده پذیرایی از حدود هشتاد نفر مهمان می‌باشد. رستوران سنتی ناخدا امینی، همراه با انواع غذاهای محلی و دریایی بسیار خوشمزه، میزبان گردشگرانی است که دوست دارند در نزدیکی جنگل‌های حرا اقامت کنند، زیر درخت‌های نخل شب را بگذرانند و طعم‌ غذاهای اصیل جنوبی و دریایی را امتحان کنند.

خانه و اقامتگاه ناخدا امینی در قشم

• اکولوژ نارتی‌تی

نارتی‌تی خانه‌ای کهن، زیبا و بسیار آرام‌بخش است که گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را به خود جذب کرده است. این خانه از سویی در یک منطقه کویری یعنی، شهر تفت در استان یزد واقع شده و از سویی راه به کوچه باغی زیبا و پر از درختان انار دارد. غذاهای خاص و خوشمزه، اتاق‌های دل‌باز و حتی مسافرهای این خانه که عموما توریست خارجی با فرهنگ و ملیت‌های مختلف هستند، از جمله عوامل جذب این اقامتگاه زیبا می‌باشند.

اقامتگاه نارتی‌تی در تفت

اقامت در خانه‌های محلی علاوه بر اینکه اوقات خوش و صمیمانه‌ای را برای شما فراهم می‌کند به شما تجربه و امکان کارهایی را می‌دهد که شاید تا 30 یا 40 سالگی انجامش نداده باشید. مثلا شاید هیچ وقت تاکنون شیر گاوی را ندوشیده باشید، از چاه، آب نکشیده باشید، گاری سواری نکرده باشید و شاید هیچ وقت ساربانی شترها را امتحان نکرده‌اید. با زندگی کردن به شیوه اقوام مختلف می‌توان به همدلی رسید و سبک‌های گوناگون زندگی را تجربه کرد. از این رو عالی‌جناب سعدی می‌گوید بسیار سفر باید تا پخته شود خامی...