بیش از دو سوم کره زمین را آب فرا گرفته است. اقیانوس‌ها، دریاها، دریاچه‌ها، کوه‌های یخی قطب و حتی تالاب‌ها از جمله این آب‌ها محسوب می‌شوند. آب، مایع زندگی‌بخش است و بدون آن حیات بسیاری از موجودات امکان‌پذیر نیست. اما داستان شگفتی‌های آب، به اینجا ختم نمی‌شود. هزاران سال است که سفر بر روی و زیر آب‌ها، کشف شگفتی‌های منابع آبی، شکل‌گیری فرهنگ‌ها و داستان‌های فولکلور در کنار آب‌ها بخشی از زندگی بشر را شکل داده است. این تاثیر مهم باعث شد تا شاخه‌ای به‌نام گردشگری دریایی متولد شود. رشته‌ای که تلاش می‌کند در کنار حفاظت از منابع به بهبود وضعیت معیشت، بالا بردن آگاهی و نشان دادن زیبایی‌های گردشگری دریایی کمک کند.

گردشگری دریایی چیست؟

به مجموع فعالیت‌هایی که با هدف تفریح و سیاحت در آب‌های عمیق انجام می‌شود گردشگری دریایی می‌گویند. درباره چگونگی پیدایش گردشگری دریایی باید ریشه‌یابی‌های عمیق تاریخی انجام شود. روزگارانی که بشر دریافت، با چه ابزارهایی می‌تواند روی آب سفر کند، به زیر آب‌ها برود، کالاهایش را جابه‌جا کند و از نیروی آب برای بهبود زندگی‌اش بهره ببرد. این داستان ادامه داشت تا اینکه ده‌ها سال پیش گردشگری دریایی به عنوان یک مفهوم جایش را در صنعت گردشگری باز کرد.

تاریخچه گردشگری دریایی

در نیمه دوم قرن بیستم، حضور انبوهی از گردشگران که به ساحل، آفتاب، دریا و... علاقمند بودند، سبب شد تا تفرجگاه‌های ساحلی شکل‌ بگیرند و رشد کنند. در دهه 1980 گردشگری دریایی به مفهوم رها کردن خشکی و گشت و گذار در وسط دریاها و اقیانوس‌ها به صورت جدی و شاخه‌ای از گردشگری مطرح شد. تا جایی که امروزه، بشر شهرهای تفریحی شناوری را با نام کشتی‌های کروز برای خود می‌سازد و روانه آب‌ها می‌کند، آکواریوم‌های بزرگ را در میانه‌ی شهرها احداث می‌کند، با زیردریایی‌ها جهان زیر آب‌ها را می‌بیند، هتل‌هایی را زیر آب‌ها احداث کند و حتی برای گرفتن مراسم ازدواجش، مهمانان را به تالارهایی در زیر آب‌ها دعوت می‌کند.

غواصی یکی از تفریحات و ورزش‌‍‌های دریایی که این روزها طرف‌داران زیادی دارد

تاریخچه دریانوردی

با شنیدن عنوان گردشگری دریایی، اولین چیزی که به ذهن آدمی می‌آید تصویری از کشتی‌های بزرگ است. کشتی‌هایی که احتمالا طرح اولیه آنها شبیه قایق‌های پارویی بوده و تقریبا هم‌زمان با ساخت وسیله‌نقلیه چرخ‌دار، در حدود 3500 سال قبل از میلاد مسیح، اختراع شدند. از اینکه این قایق‌های اولیه به چه شکل بودند و نخستین بار چه کسی آن را اختراع کرد و به دریا انداخت، هیچ سندی وجود ندارد. اما می‌توان تصور کرد که شکل آن بسان «بلم» یا «زورق» بوده است. کم‌کم نخستین دریانوردان آموختند که این وسیله‌ی نقلیه با پارو حرکت می‌کند. حالا که این وسیله به کار آدمی آمده، مشکل حرکت بر رودها و دریاها را برطرف و به پیدا کردن غذا و حمل بار آنها، یاری رسانده بود، نیاز دیگری احساس می‌شد. بشر می‌خواست با صرف نیروی کم‌تر، به حرکت قایق‌هایش سرعت بخشد. او آموخت که نیروی باد، با وزیدن به پوست حیوانی که به تیرکی چوبی متصل است، سبب می‌شود تا قایق با سرعت بیشتری حرکت کند. داستان شناخت آب‌ها ادامه داشت تا اینکه به مرور دریانوردانی بزرگ متولد شدند. 
مثلا ساکنان فنیقیه (حاشیه دریای مدیرترانه، سوریه، لبنان و فلسطین کنونی) دریانوردان بزرگی بودند. آنان در کشتی سازی، فناوری کردند و در سراسر دریای مدیرترانه مشغول کشتیرانی شدند. اهالی فنیقیه توانستند 800 سال قبل از میلاد، از راه دریا به فرانسه و انگلستان راه بیابند و سراسر آفریقا را با کشتی‌های بادبانی پیمایش کنند.
ایرانیان نیز دریانوردانی ماهر بودند. مثلا دستور ساخت کانال سوئز را داریوش یکم، پادشاه هخامنشی، در اواخر سدهٔ ششم پیش از میلاد صادر کرد. داریوش یکم این دستور را زمانی داد که «اسکولاکس کاریایی» را بیش از 30 ماه به جستجوی پیدا کردن مسیری برای ساخت آب‌راه فرستاده بود. هدف از این جستجو، اتصال دریای مدیترانه به دریای سرخ بود تا برای رسیدن از غرب به شرق مجبور به دور زدن قاره آفریقا نباشند و تمام سرزمین‌های تحت پادشاهی خود را به یکدیگر متصل کنند.
امروزه کانال سوئز به عنوان میان‌بری برای کشتی‌ها و قایق‌هایی که از بندرهای قارهٔ اروپا و آمریکا به سمت بندرهای جنوب شرق آسیا، شرق آفریقا و قاره اقیانوسیه در رفت ‌و آمد هستند، ساخته شده‌ است تا ناچار به دور زدن قاره آفریقا یا انتقال زمینی بارها نباشند. کانال سوئز سریع‌ترین مسیر کشتی‌رانی بین اروپا و آسیا‌ است. چیزی حدود ۷ درصد کل تجارت دریایی دنیا از این کانال انجام می‌شود و این کانال یکی از منابع اصلی درآمدزایی برای کشور مصر است.

ایرانیان در دریانوردی و کشتی‌سازی معروف بودند

موجودات دریایی و گردشگری دریایی

وسعت و عمق آب‌های آزاد باعث شده تا جهان زیر آب‌ها هنوز هم پر از شگفتی باقی بماند. ذهن خلاق بشر سال‌ها درباره دنیای زیر دریاها رویا پردازی کرده و اسطوره‌ها را ساخته است. بسیاری از گردشگران تنها برای دیدن موجودات دریایی مانند دلفین‌ها، وال‌ها و عروس‌های دریایی، ماهی‌های کوچک و بزرگ، مارماهی‌ها و... سفر می‌کنند. برای بسیاری از مردم، دیدن موجودات دریایی آن هم در محیط طبیعی، بسیار دلچسب و شگفت‌انگیز است، غواصی در آب‌های آزاد به قصد شنا کردن با اهالی دریا یکی از جاذبه‌های گردشگری بسیاری از کشورها محسوب می‌شود و می‌تواند بسیار درآمدزا باشد. نکته بسیار مهم در این بخش آن است که باید به اصل توسعه پایدار و حفاظت از گونه‌ها توجه شود. مثلا اگر قرار است به‌خاطر گردشگران، به محیط زندگی ماهی‌ها آسیب برسد، صخره‌های مرجانی نابود شوند و گونه‌های در خطر انقراض آسیب ببینند، اوصول اولیه گردشگری دریایی نقض می‌شود و این نوع از گردشگری مردود است.

کشتی‌های کروز و گردشگری دریایی

از سال‌ها پیش برخی کشورها، کشتی‌های اقیانوس‌پیمای غول‌آسایی را به آب انداخته‌اند که گنجایش آنها به 6000 مسافر می‌رسد. داخل این کشتی‌ها که به کشتی‌های کروز معروف هستند چندین رستوران، سالن تئاتر، چندین استخر و چندین عرشه وجود دارد. بزرگترین کشتی مسافربری کروز دنیا به نام «Allure of the seas» به معنای «ساحره دریا» نام دارد و به جز این ساحره، همین حالا کروزهای کوچک و بزرگ دیگری بر روی رودها، دریاچه‌ها، دریاها و اقیانوس‌ها در حال تردد هستند.

ناگفته نماند که سازمان بین‌المللی دریایی (IMO) به کشتی‌های با اندازه‌های بزرگ فشار آورده تا حجم آلودگی و آسیب‌هایی که به طبیعت وارد می‌کنند را کاهش دهند. از آنجا که پیش‌بینی می‌شود تقاضا برای سفر با کشتی‌های کروز در سال‌های آینده افزایش یابد، شرکت‌های ارائه دهنده‌ی این کشتی‌ها باید فعالیت‌هایی را برای استفاده از سوخت‌های پاک‌تر و کم ضررتر در پیش بگیرند.

امروزه کشورها تلاش می‌کنند از کوچک‌ترین ظرفیت‌های دریایی، ساحلی و حتی تالاب‌های خود بیشترین استفاده را ببرند، اما دلیل این همه تلاش و سرمایه‌گذاری چیست؟ این سرمایه‌گذاری و تلاش به این دلیل است که دریا و ساحل و تفریحات مربوط به آن مانند: سفر با کشتی‌های کروز، غواصی، موج‌سواری، فلای‌بورد، پاراسل، اسکوتر زیر دریایی و اسکی روی آب در صدر برنامه‌های گردشگری قرار دارد و با استقبال بی‌نظیری روبرو است. هر روز مردم بیشتری دوست دارند که حتی برای یک بار روی آب‌ها سفر کنند، لباس غواصی بپوشند، موج‌سواری بیاموزند و یا حتی به‌عنوان تماشاچی این رخدادها را از نزدیک ببیند.

با کشتی‌های کروز می‌شود به قلب اقیانوس‌ها سفر کرد

سهم ایران از گردشگری دریایی

حال سوال این است که از این زیر شاخه صنعت گردشگری، ایران چه بهره‌ای می‌برد؟
ایران با حدود 5000 کیلو‌متر ساحل و 7 استان که در مجاورت دریا هستند، تا کنون بهره چندانی از گردشگری دریایی نبرده است. این درحالی است که گردشگری دریایی می‌تواند سهم بسیاری در رشد اقتصادی ایران داشته باشد. کارشناسان صنعت توریسم رشدی 4 درصدی را برای گردشگری تا سال 2020 پیش‌بینی کرده اند. چه بسی با رشد صنعت گردشگری، شاخه‌ی گردشگری دریایی نیز رشد قابل توجهی داشته باشد.
ایران در بحث گردشگری دریایی دارای پتانسیل خوبی است اما باید بستری مناسب برای رشد گردشگری فراهم کرد. اگر چه زیرساخت‌ها و امکاناتی نیاز است اما می‌توان با برنامه‌های راهبردی، آموزش به جامعه محلی، شناخت ظرفیت‌ها و اولیت‌ها گردشگری دریایی، ایران را تا حدودی احیا کرد.

این روزها گردشگران بسیاری، با قایق‌های موتوری لابه‌لای تالاب‌های ایران در حرکتند، ارزش جنگل‌های حرای جنوب و شرق ایران را نمی‌دانند و تا به حال کسی برایشان از اهمیت جازموریان، هامون، ارس، کارون و دیگر رودهای ایران نگفته است. این آگاهی می‌تواند با شکل‌گیری دوره راهنمایان تخصصی گردشگری دریایی به اجرا برسد و هر روز مردم بیشتری به اهمیت حفاظت از آب‌ها پی ببرند.

قایق سواری بر روی آب‌های نیلگون خلیج فارس به همراه تماشا و بازی با دلفین‌های جزیره قشم یکی از برنامه‌های گردشگری دریایی است

در پایان امیدواریم با توجه به پتانسیل‌ها و حضور افراد آگاه روز به روز مردم بیشتری با شاخه‌های گوناگون صنعت گردشگری آشنا شوند و این آشنایی منجر به کشف حقایق و حفاظت باشد. حفاظتی که در آن جامعه محلی دخیل است، گردشگران با آگاهی به منطقه وارد می‌شوند و در جهت نشر دانش‌های خود می‌کوشند.