در فضای زندگی امروز، این جمله که صنعت گردشگری صنعتی‌ست پول‌ساز و کارآفرین، تقریبا برای اکثر افراد بسیاری از جوامع جمله‌ای‌ست آشنا و شنیده شده. به همین خاطر بسیاری افراد به سمت برگزاری تورهای گردشی می‌روند؛ چرا که خصوصا در سال‌های گذشته، تعداد گردشگرانی که به گردشگری و سفر رو می‌آورند روالی صعودی پیدا کرده است و همین امر باعث می‌شود که افراد، شغل راهنمای تور را شغلی خوب و پرمخاطب بدانند و به انتخاب این عرصه به عنوان یک شغل اقدام نمایند. اما مسئله‌ای که خصوصا طی سال‌های گذشته شاید کمتر بدان توجه می‌شود لزوم گرفتن کارت تور لیدری‌ست که البته امری‌ست اجتناب‌ناپذیر. اما برای اینکه بدانیم چرا گرفتن کارت تور لیدری الزامی‌ست باید با مفاهیمی از جمله گردشگری، تور، تور لیدر و مراتب قانونی کار تور لیدری آشنا شویم.

تور چیست؟

مطابق تعریف سازمان بین‌المللی گردشگری، گردشگری پدیده‌ای‌ست اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی که با اهداف شخصی یا اهداف حرفه‌ای/تجاری صورت می‌پذیرد و شامل حرکت مردم به کشورها و محل‌هایی به جز محیط معمول خودشان می‌شود و به افرادی که این کار را می‌کنند بازدیدکننده می‌گویند که این بازدیدکنندگان ممکن است توریست‌، سفرگرد، بومی‌ها و غیربومی‌ها باشند که قطعا رفتارهای آن‌ها باید شامل فعالیت‌های گردشگری باشد. همچنین بنا بر تعریف ارائه شده کمبریج، تور به معنای بازدید از منطقه یا محل با توقف‌های متعدد به خصوص به منظور نگاه کردن و شناخت اطراف می‌باشد که می‌تواند با هدف آموزش و یادگیری در رابطه با محیط مورد بازدید، انجام شود. برای بعضی افراد معنای تور اشتباه جا افتاده است و لفظ تور را مصداقی بر گردش‌های جمعی می‌دانند اما باید بدانیم که اینگونه نیست و آنچه که در رسمیت بخشیدن به یک سفر یا گردش به عنوان تور مهم است همان ویژگی شناختی بودنش است و یا داشتن هدفی خاص.

در ادامه تعریف تور، باید بدانید که تور تنها به یک شکل صورت نمی‌پذیرد و به دو دسته جمعی/گروهی و انفرادی/اختصاصی تقسیم می‌شود:

1. تور جمعی یا گروهی:
   تعداد افراد شرکت کننده در این تور بیش از یک نفر می‌باشد و محدودیت تعداد نفرات بسته به نوع سفر و هدف آن متفاوت است اما برگزاری آن قطعا به طور جمعی یا گروهی‌ست و از مزایای آن می‌توان به گسترش و بهبود روابط اجتماعی، تعدیل هزینه‌های سفر، امکان انجام فعالیت‌های متنوع و سرگرم‌کننده گروهی و مسائلی از این قبیل اشاره کرد.
2. تور انفرادی یا اختصاصی:
   تعداد افراد شرکت کننده در این تور تنها یک نفر می‌باشد که به همراه تور لیدر یا همان راهنمای تور، به مکان‌های معین گردشی می‌روند و آن مکان را مورد بازدید و مطالعه قرار می‌دهند. از مزیت‌های این تور می‌توان به امکان سفر آزادانه به مکان‌های دلخواه و صرف زمان بیشتر در مقاصد گردشگری اشاره کرد اما شاید بزرگترین مسئله در برگزاری این نوع تور هزینه بالایی باشد که به گردشگر تحمیل می‌کند.

البته گاهی شخص به تنهایی سفر می‌کند و راهنمای تور با او همراه نمی‌شود که در این حالت اصطلاحا او پکیج تور را خریداری کرده است و این مسئله باعث تقلیل هزینه‌ها و آزادی عمل بسیار بیشتری برای او می‌شود اما در این نوع از سفر باید توجه داشت که فرد باید از اطلاعات گردشگری خوبی برخوردار باشد خصوصا اگر این تور به مکانی دور از محل زندگی او باشد؛ چرا که برای شخص ناآشنا به محیط، نبود تور لیدر یا همان راهنمای تور یک کاستی جدی‌ست که می‌تواند خطرآفرین باشد.

نکته‌ای که در مورد این تور مطرح است این است که افراد، برخی مواقع به اشتباه به تورهایی که توسط یک اورگان خاص با محوریت خاص برای تعداد دو یا سه نفر برگزار می‌شود تور اختصاصی می‌گویند اما باید توجه داشت که تورهای اختصاصی اصولا به تورهایی که به یک نفر اختصاص داده شده است می‌گویند و اگر بخواهیم به اختصاصی بودن یک تور گروهی اشاره کنیم آن تور، تور گروهی اختصاصی نامیده می‌شود که به موضوع و گروه خاصی اختصاص داده شده است.

تورهای گردشگری چه از نوع گروهی باشند و چه از نوع انفرادی، انواع گوناگونی دارند و با توجه به رشد روزافزون جمعیت گردشگران در سطح جهان این انواع را می‌توان نامتناهی دانست و پایانی برای آن نمی‌توان در نظر گرفت چرا که متناسب با تغییرات روز زندگی، نیازها و خواسته‌های بشر نیز تغییر می‌کنند و همین تحولات باعث ایجاد انواع جدید گردشگری می‌شود.

تور لیدر کیست؟

تور لیدر یا همان راهنمای تور کسی‌ست که به عنوان هدایت‌گر برنامه تور، مسئول انجام هماهنگی‌های گردشی‌ست و علاوه بر آن، تمام مسئولیت‌های سفر و هر آنچه در تور اتفاق بیفتد به عهده تور لیدر می‌باشد. در واقع می‌توان تور لیدر یا راهنمای تور را هسته کانونی یک تور دانست و کیفیت عمومی تور را منوط بر قدرت مدیریت او و مهارت‌های علمی و عمومی‌اش دانست و حتی می‌توان گفت کیفیت برگزاری تور، ارتباطی مستقیم با کیفیت کار تور لیدر یا همان راهنمای تور دارد. به همین خاطر یک تور لیدر باید از مهارت‌های مدیریتی بالا و همچنین دانش تخصصی خوبی برخوردار باشد. چرا که وجود سرفصل‌های مهم تخصصی از جمله مبانی جغرافیای جهانگردی و نقشه خوانی، شناخت روحیات ملل، مبانی اکوتوریسم و واژگان و اصطلاحات فرهنگی، فنون و مهارت‌های تورگردانی، شناخت صنعت گردشگری، بهداشت سفر و کمک‌های اولیه، اخلاق حرفه‌ای گردشگری و الگوهای رفتاری، قوانین و مقررات گردشگری به او می‌آموزد تا چگونه به شکلی حرفه‌ای تور برگزار کند و در شرایط گوناگون چه رفتاری از خود بروز دهد و همچنین در صورت بروز اتفاقی پیش‌بینی نشده، شرایط بحران را به خوبی پشت سر بگذارد. علاوه بر مواردی که گفته شد، تور لیدر یا همان راهنمای تور، به عنوان یک ضامن و مسئول در قبال سلامت افراد، لازم است با اصول اولیه امداد و نجات نیز آشنا باشد تا در صورت بروز هر گونه اتفاق با رفع مشکل، امنیت خاطر را برای مسافران خود به وجود بیاورد. پس می‌توان نتیجه گرفت تور لیدر شدن آنطور که درصد زیادی از افراد فکر می‌کنند راحت نیست و نیاز به مقدمات بسیاری دارد که در ادامه به این مقدمات و مراحل راهنمای تور شدن اشاره خواهیم کرد.

آیا گرفتن کارت تور لیدری الزامی‌ست؟

بنابر آنچه گفته شد، دانش یک تور لیدر باید از سطح کیفی خوبی برخوردار باشد. علاوه بر آن داشتن مهارت‌های به خصوص که مورد نیاز برای برگزاری یک تور خوب و با کیفیت است از واجبات راهنمای تور شدن است. اما جدای از این‌ها، دلایل گوناگونی برای گرفتن کارت تور لیدری وجود دارد؛

1. قانون:
   در هر جامعه‌ای متناسب با نیازهای آن جامعه قوانین عرفی و صنفی گوناگونی تعریف می‌شود که تبعیت از آن‌ها از الزامات است. خصوصا در حرفه‌ای مانند تور لیدری که همانطور که قبلا اشاره شد یک مسئولیت بزرگ است و اگر روال کار یک تور لیدر قانونی نباشد، قطعا در صورت بروز هر گونه اتفاق، شخص راهنمای تور مسئول است و در صورت بروز هر گونه حادثه‌ای، آن شخصی که به عنوان برگزار کننده برنامه و جمع کننده افراد در سفر اقدام کرده است باید پاسخ‌گوی تمام مراتب قانونی باشد. به همین خاطر داشتن کارت تور لیدری دقیقا برابر با اجازه کار یک راهنمای گردشگری‌ست و کسی که کارت تور لیدری ندارد اجازه فعالیت قانونی و رسمی نیز ندارد. در نتیجه آژانس‌های مسافرتی و گردشگری که تمایل به داشتن برنامه‌هایی قانونی و با کیفیت دارند، از همکاری با راهنمایان تور بدون کارت به شدت پرهیز می‌کنند و در نتیجه اگر کسی اقدام به برگزاری تور بدون کارت تور لیدری کند، علاوه بر تبعات قانونی که شامل حال او می‌شود، بخش زیادی از مسئولیت‌های مالی و جانبی سفر و حادثه نیز بر عهده اوست. به همین خاطر بر خلاف تصور بسیاری از افراد که داشتن کارت را یک امر ظاهری و غیر مهم می‌دانند باید گفت که داشتن کارت تور لیدری یک مسئله مهم و حیاتی‌ست و با توجه به تبعاتی که دارد و مسئولیت‌های پیش و در حین و پس برگزاری تور برای فرد برگزار کننده، امری حتمی و الزامی‌ست.
2. درآمد و جنبه‌های مالی:
   همانطور که در بالا گفته شد، آژانس‌ها هرگز به دلیل تبعات قانونی که نداشتن کارت به همراه دارد، تمایلی ندارند که با راهنمای توری که کارت تور لیدری ندارد همکاری کنند و مطابق قانون باید از افراد معتبر دارای کارت راهنمای تور استفاده کنند. به ازای این لزوم قانونی، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی برای تور لیدرها، قوانین و تعرفه مالی نسبتا خوبی در نظر گرفته‌ است. مطابق با این قوانین مالی، ‌درآمد راهنمایان سفر، برای راهنمایان فرهنگی روزانه 350,000 تومان و راهنمایان طبیعت گردی 450,000 تومان می‌باشد. البته این عدد قطعی و ثابت نیست و بر حسب توانایی‌ها و تجربه راهنما و همچنین تمایل آژانس، می‌تواند کم یا زیاد شود. بنابراین می‌توان گفت بعد از دلیل قانونی بودن که از دلایل مهم گرفتن کارت تور لیدری‌ست، حقوق و جنبه‌های مالی حاصل از قانونی بودن این حرفه نیز دلیل دیگری بر لزوم گرفتن کارت تور لیدری‌ست.

3.  بیمه:
   یکی از مزیت‌هایی که رو به تکمیل است، شرایط بیمه شاغلین حوزه گردشگری‌ست که در حال حاضر یک روند قطعی نمی‌باشد و دامنه قانونی و اجرایی آن محدود است اما اتفاق خوبی‌ست که در این عرصه افتاده است و قطعا زمانی که این روند تکمیلی و صعودی به یک قطعیت برسد برای آن دسته از افرادی که به این امر توجه دارند و بیمه کاری برای‌شان مهم است از دسته دلایل مهم گرفتن کارت تور لیدری‌ست چرا که همانطور که به کرات گفته شد کارت تورلیدری یک مجوز کار است که به فرد و وجهه شغلی او قطعیت می‌بخشد و امکان استفاده از مزایا و امکانات بسیاری را برای او فراهم می‌آورد.
   
   

4. عضویت در انجمن صنفی راهنمایان گردشگری:
   انجمن صنفی راهنمایان گردشگری انجمنی‌ست که در سال 1387 به منظور حمایت از راهنمایان گردشگری و پیگیری حقوق آن‌ها تاسیس شد و با توجه به هدفی که از تاسیس این انجمن در نظر گرفته شد، تمامی راهنمایان گردشگری از امکانات و مزایایی که این انجمن برای اعضا خود در نظر گرفته است می‌توانند استفاده کنند.
   از جمله کارهای حمایتی این انجمن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
   

   • رسیدگی به شکایات و امور حقوقی و همچنین حمایت حقوقی و صنفی از راهنمایان عضو انجمن
   • حضور در جلسات مشورتی به جهت تاثیرگذاری بر تصمیمات کلان به سود راهنمایان گردشگری
   • فعالیت به جهت جذب پوشش‌های حمایتی از جمله بیمه، وام و... برای راهنمایان گردشگری
   • بازرسی و نظارت صنفی بر روند برگزاری تورها و الزام استفاده از راهنمایان کارت‌دار
   • بررسی و فراهم نمودن شرایط افزاآموزی و اشتغال راهنمایان عضو

   
   عضویت در این انجمن مزایایی هم دارد که موارد زیر چند نمونه از مزایای آن به حساب می‌آیند:
   

   • ارائه گواهی شرکت در سمینارهای اصلی انجمن
   • برخورداری از خدمات رفاهی و تخفیفات دراستفاده از استخر، سینما، کارت‌های خرید، باشگاه‌های ورزشی و...
   • ارائه معرفی‌نامه صنفی و اشتغال از انجمن
   • برخورداری از تخفیف در برنامه‌ها و تورهای انجمن
   • برخورداری از تخفیف در کارگاه‌های آموزشی انجمن
   • برخورداری از خدمات سفرکارت و گردش کارت
   • معرفی افراد جهت استفاده از وام سفر
   • شرکت در سمینارهای فرهنگی هفتگی انجمن
   • صدور کارت عضویت معتبر
     
     
   که این فعالیت‌های حمایتی و مزایای حاصل از این عضویت فقط شامل راهنمایانی می‌شود که کارت تور لیدری دارند و مراحل قانونی تور لیدر شدن را طی کرده‌اند و به صورت قانونی و صحیح در عرصه گردشگری فعالیت می‌کنند.

5. اعتماد مردم:
   قطعا مهم‌ترین اثر داشتن کارت تور لیدری را می‌توان جلب اعتماد مردم دانست؛ چرا که با توجه به اینکه در سفرها و بازدیدها، بسیاری وقایع غیرقابل‌ پیش‌بینی هستند و احتمال هر پبشامدی در سفر می‌رود، حضور فردی آگاه و مطلع و همچنین آموزش‌دیده و مورد تایید یک سازمان بزرگ مانند وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی قطعا باعث قوت قلب و ایجاد اطمینان افراد شرکت‌کننده در تور یا بازدید می‌شود، به همین خاطر افرادی که به عنوان تور لیدر کارت‌دار و به صورت قانونی عمل می‌کنند از محبوبیت و تایید اجتماعی برخوردار می‌شوند و ‌همین امر باعث پیشرفت کاری آن‌ها و ایجاد آرامش خاطر در شرکت‌کنندگان تور می‌شود.
   علاوه بر آن همانطور که قبلا گفته شد اصلا افرادی که خود را تور لیدر می‌نامند اما کارت تور لیدری ندارند، کسانی هستند که آژانس‌های مسافرتی با آن‌ها همکاری ندارند و زمانی که آژانس‌های مسافرتی ضامن برگزاری یک تور گردشگری نباشند، آن تور فاقد اعتبار و اعتماد میان مردم است و افراد کمتری به سمت شرکت دراین نوع تور می‌روند.
   بنابراین اعتماد و اعتبار به دست‌آمده بر اثر داشتن کارت تور لیدری را می‌توان از مهم‌ترین دلایل و بایدهای گرفتن کارت تور لیدری دانست.

6. استفاده از مزایای جانبی:
   کسانی که کارت تور لیدری دارند می‌توانند از مزایایی که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برای آن‌ها در نظر گرفته است برخوردار شوند. از جمله این مزایا می‌توان به رایگان بودن بسیاری موزه‌ها و اماکن دیدنی برای تور لیدرها و یا تخفیف‌های ورودیه‌های اماکن گوناگون دیدنی اشاره کرد.

برای تور لیدر شدن چه اقداماتی باید انجام داد؟

برای تور لیدر شدن در ایران طی کردن مراحلی که از سمت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تعیین شده است، الزامی‌ست و تجربه سفرگردی صرف کافی نیست. افراد زیادی هستند که از سال‌های پیش به انجام سفر پرداخته‌اند و با کسب تجربه زیاد گردشگری تصمیم به برگزاری تور می‌گیرند چرا که فکر می‌کنند استناد به همین تجربیات کافی‌ست. اما تور لیدر شدن قواعد خاص خود را دارد که حتما باید مراعات شوند. برای اولین قدم ثبت‌نام در کلاس‌های آموزشی در موسسه‌های آموزش گردشگری مورد تایید وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی الزامی‌ست. فرد با توجه به علاقه و توانایی‌های خود در یکی از دوره‌های راهنمای گردشگری که شامل دوره‌های زیر می‌شود، ثبت‌نام می‌کند.

1. دوره آموزشی راهنمای تور ایرانگردی و جهانگردی (فرهنگی)
2. دوره آموزشی راهنمای تور طبیعت‌گردی (اکوتور لیدری)
3. دوره آموزشی راهنمای تخصصی تور دوچرخه‌سواری
4. دوره آموزشی راهنمای تخصصی گردشگری کودک
5. دوره آموزشی راهنمای تخصصی پرنده‌نگری
6. دوره آموزشی راهنمای زمین‌گردشگری
7. دوره آموزشی راهنمای کوهستان
8. دوره آموزشی راهنمای سافاری

پس از ثبت‌نام در دوره‌ راهنمای گردشگری دلخواه خود و گذراندن دوره با تمام شرایط و قوانینی که برای آن تعریف شده است و کسب نمره قبولی در تمام امتحانات داخلی، برای دوره‌های راهنمای ایرانگردی و جهانگردی، طبیعتگردی، زمین‌گردشگری در آزمون جامع گردشگری که دو بار در هر سال برگزار می‌شود، شرکت می‌کند و پس از قبولی در آزمون جامع، بعد از چند ماه کارت تور لیدری خود را دریافت می‌کند البته این قاعده مربوط به دوره‌های تخصصی نمی‌شود و متقاضیان دوره‌های تخصصی نیازی به شرکت در آزمون جامع ندارند و پس از گذراندن دوره‌ تخصصی مورد نظر خود و قبولی در آزمون‌های داخلی با گرفتن لوح رسمی آموزشی، دوره خود را به اتمام می‌رسانند.

*لازم است یادآور شویم که دوره‌های عمومی راهنمای گردشگری، پیش‌نیاز دوره‌های تخصصی می‌باشند.

متاسفانه این روزها برگزاری تورهای غیرقانونی رو به گسترش است و برخی افراد بدون در نظر گرفتن تبعات شرکت در این نوع تورها، به خاطر عوامل ظاهری و پرداخت هزینه کمتر در این تورها شرکت می‌کنند. اما آنچه نمی‌دانند این است که شرکت در این تورها و پایین بودن قیمت آن بر اثر نبود برخی امتیازهای قانونی از جمله حرفه‌ای بودن تور لیدر و بیمه سفر و مسائل از این قبیل است. باید توجه داشت که بر خلاف ظاهر امر، شرکت در این تورها کاری‌ست پر خطر و غیر قانونی که می‌تواند اثرات جدی و جبران‌ناپذیری داشته باشد. همه باید تلاش کنیم با فرهنگ‌سازی مناسب و اطلاع‌رسانی صحیح، از برگزاری تورهای غیر قانونی و غیر متعارف جلوگیری کنیم تا با این کار خدمتی به هم‌نوعان خود و طبیعت کرده باشیم.