میراث ناملموس که به آن میراث معنوی نیز گفته می‌شود، در واقع گنجینه فرهنگ، تاریخ و هنر یک سرزمین و مردمان آن هستند که شامل آیین‌های سنتی، جشن‌های ملی و مهارت‌های هنری می‌شوند. این آثار در یک نقطه قابل مشاهده نیستند و قابلیت جابجایی دارند و به همین دلیل ممکن است بین چند کشور نیز مشترک باشند. این آثار همچنین به صورت سینه به سینه و شفاهی بین مردم منتقل می‌شود و مانند آثار ملموس، امکان حفظ و حراست فیزیکی از آنها وجود ندارد.

لازم به ذکر است آشنایی با میراث فرهنگی ناملموس برای راهنمایان تورهای گردشگری لازم است تا این افراد بتوانند این دانش و آگاهی را در تورهای خود نیز اشاعه و به مسافران آگاهی بدهند. همچنین مدیران فنی آژانس‌ها نیز با آگاهی به میراث معنوی کشور، می‌توانند برای برنامه‌ریزی و طراحی پکیج سفرهای تخصصی و با هدف ویژه اقدام نمایند.

تاکنون 17 اثر ناملموس ایرانی در فهرست آثار ناملموس سازمان جهانی یونسکو به ثبت رسیده است که برخی از این آثار صرفا مختص ایران بوده و برخی دیگر، به صورت مشترک با سایر کشورها می‌باشند. در ادامه به معرفی این آثار می‌پردازیم:

• هنر خوشنویسی
• سال ثبت: 1400 - 2021

به منظور احیای هنر خوشنویسی ایرانی که با دیجیتالی شدن زندگی امروز و استفاده از سیستم‌های چاپ و فونت‌های مختلف رو به افول نهاده بود، این موضوع در یونسکو مطرح و ثبت شده است.

• آیین زیارت تادئوس 
• سال ثبت: 1399 - 2020

آیین زیارت تادئوس ابتدای مردادماه هر سال در قره کلیسا برگزار می‌شود، یک مراسم سه روزه که در طی آن به دو قدیس برجسته ادای احترام می‌شود: یکی سنت تادئوس (یکی از اولین حواریونی که مسیحیت را تبلیغ می‌کرد) و دیگری سنت سانتوخد (اولین شهید مسیحی زن). این آیین به صورت مشترک بین ایران و ارمنستان به ثبت رسیده است.

• هنر نگارگری
• سال ثبت: 1399 - 2020

هنر نگارگری که به عنوان نقاشی مینیاتور نیز شناخته می‌شود، از جمله میراث جهانی مشترک بین کشورهای مختلف شامل ایران، آذربایجان و ازبکستان می‌باشد. تاریخچه نگارگری به دوران انسان‌های غارنشین بازمی‌گردد، یافته‌های باستان‌شناسان از مناطق کوهستانی لرستان گواه این موضوع می‌باشد. در طول دوره‌های تاریخی مختلف نیز این هنر در معماری کاخ‌ها، پرستشگاه‌ها و... به کار برده شده است.

• مهارت سنتی ساختن و نواختن دوتار
• سال ثبت: 1398 - 2019

دوتار، یکی از سازهای محلی ایرانی‌ است که در بین ساکنان شمال شرقی ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. هنرمندان با نواختن این ساز که تنها با دو سیم ساخته شده است، از افسانه‌های محلی مناطق شمال شرقی ایران می‌گویند و مضامین عرفانی، احساسی و حماسی خلق می‌نمایند.

• چوگان، بازی سوار بر اسب همراه با روایت‌گری
• سال ثبت: 1396 - 2017

بر اساس اسناد و مدارک تاریخی، قدمت چوگان در ایران به دوره حکومت هخامنشیان می‌رسد. در آن زمان، از ورزش چوگان به عنون رژه‌ نظامی برای نمایش توانایی و قدرت سواران جنگی استفاده می‌شد، همچنین پادشاهان برای گذراندن اوقات فراغت و تفریح نیز به تماشای آن می‌نشستند. از این بازی در فرهنگ و هنر ایرانی نیز بسیار یاد شده است.

• هنر ساختن و نواختن کمانچه
• سال ثبت: 1396 - 2017

هنر ساختن و نواختن کمانچه به عنوان میراثی مشترک بین ایران و آذربایجان به ثبت رسیده است. این ساز، در گروه سازهای زهی و آرشه‌ای قرار می‌گیرد و به ویولن (یک نوع ساز اروپایی) و قیچک (یک نوع ساز مناطق جنوبی ایران) شباهت دارد.

• نان لواش
• سال ثبت: 1395 - 2016

هنر پخت نان لواش ایرانی به صورت مشترک با نان‌های نازک کشورهای قزاقستان، آربایجان، قرقیزستان و ترکیه ثبت شده است. این نان از گذشته به عنوان اصلی‌ترین منبع غذایی انسان شناخته شده است. در شیوه سنتی پخت نان در ایران تنورها را در دل زمین می‌کندند و پس از پهن کردن خمیر روی سطح صاف، آن را درون آتش می‌گذاشتند.

• نوروز
• سال ثبت: 1393 - 2015

آئینی فرهنگی که در ایران و 11 کشور دیگر همچون قزاقستان، پاکستان، قرقیزستان، هند و... برگزار و به صورت مشترک بین این کشورها به عنوان میراث ناملموس به ثبت رسیده است. در تمام کشورهای برگزارکننده نوروز، مراسمات ویژه همراه با جشن و پایکوبی برگزار می‌شوند.

• قالیشویان مشهد اردهال
• سال ثبت: 1391 - 2012

مراسم قالی‌شویی مشهد اردهال، دومین جمعه مهرماه هر سال در دو روستای نزدیک کاشان برگزار می‌شود. این مراسم با زیارت آرامگاه امامزاده سلطان علی، آغاز شده و پس از عزاداری، مردم قالی را به سمت نهر برده، می‌شویند و گلاب افشانی می‌کنند و در پایان دوباره قالی را به امامزاده برمی‌گردانند

• نقالی، قصه‌گویی اجرایی ایرانی
• سال ثبت: 1390 - 2011

نقالی در واقع نوعی قصه‌گویی و نمایشنامه‌خوانی است که نیازمند فن بیان و مهارت کلامی بالا نقال، حافظه قوی و تسلط کامل وی بر داستان‌های حماسی و اخلاقی می‌باشد. در نقالی علاوه بر داستان­‌های حماسی شاهنامه، حکایت­‌های اخلاقی مولانا و حتی داستان­‌های مشهور عاشقانه ایرانی چون لیلی و مجنون نیز خوانده می‌شوند.

• دانش سنتی لنج‌سازی و دریانوردی در خلیج فارس
• سال ثبت: 1390 - 2011

دانش لنج‌سازی ایرانیان، دانش و فنون سنتی دریانوردی، صیادی، لنج سازی به همراه آوازهای مخصوص با گویش‌های محلی، با قدمتی سه هزار ساله است. این اثر به سبب قرارگیری در معرض نابودی در اولویت ثبت در یونسکو قرار گرفت و به صورت اضطراری در این فهرست ثبت شد.

• موسیقی بخشی‌های خراسان
• سال ثبت: 1389 - 2010

• هنر نمایشی آیین تعزیه
• سال ثبت: 1389 - 2010

تعزیه در واقع تئاتری با درون مذهبی و عرفانی است که شامل موسیقی، خواندن اشعار و حرکت در صحنه نمایش می‌شود. قدمت این هنر به حدود 300 سال پیش برمی‌گردد که در ابتدا عموما برای خوانش و اجرای بخش‌هایی از شاهنامه مانند سوگ سیاوش و سهراب استفاده می‌شد، اما امروزه غالبا با مضامین مذهبی آمیخته شده و برای ایام سوگواری ائمه و عموما در ماه‌های محرم و صفر اجرا می‌شود.
تعزیه در گذشته در بازارها، کاروانسراها و فضاهای باز برگزار می‌شد، در زمان حکومت قاجاریان، محلی به نام تکیه دولت برای برگزاری تعزیه باب شدند و امروزه نیز در خیابان یا میدان‌ اصلی شهر و حسینیه‌ها، تعزیه اجرا می‌شود.

• آیین پهلوانی و زورخانه‌ای
• سال ثبت: 1389 - 2010

نخستین رشته ورزشی که در فهرست میراث جهانی ثبت شد، آیین پهلوانی و زورخانه‌ای بود که ترکیبی از هنر، مفاهیم عرفانی، موسیقی و حرکات پهلوانانه می‌باشد. در گذشته کسانی که این ورزش را انجام می‌دادند، علاوه بر آموزش حرکات ورزشی، جوانمردی و بخشندگی و کمک به فقرا را نیز به افراد می­‌آموختند.

• مهارت فرش‌بافی کاشان
• سال ثبت: 1389 - 2010

طرح‌های اصیل و نقشه‌های ذهنی و منحصربه‌فردی که توسط زنان و دختران روی فرش بافته می‌شود، دلیل اصلی ثبت این مهارت در میراث جهانی است. برای بافت این فرش‌ها از رنگ‌های طبیعی مثل پوست انار و گردو استفاده می‌شود. همچنین تمامی مراحل قالی‌بافی در کاشان، از نقشه‌کشی تا رنگرزی الیاف، توسط هنرمندان کاشانی و به صورت دستی انجام می‌شود.
مهمترین طرح‌های فرش کاشان، ترنج، محراب، گلدانی، درختی و بته‌جقه‌ای می‌باشند.

• مهارت فرش‌بافی فارس
• سال ثبت: 1389 - 2010

مهارت فرش‌بافی هنرمندان این استان و عشایر قشقایی این منظقه، سبب خلق فرش‌‌هایی دارای طرح و نقشه خاص و منحصربه‌فرد شده که سبب می‌شود هیچ دو فرشی مشابه یکدیگر نباشند؛ شیوه بافت فرش‌ حتی در روستاها و میان ایل‌های مختلف عشایر نیز متفاوت است. در این منطقه، زنان مسئول طراحی و بافت فرش هستند که طرح‌ این فرش‌ها نیز عموما بخش‌ها و لحظات مختلفی از زندگی عشایر مردم این استان را نشان می‌دهد.
در فرش‌بافی‌های استان فارس نیز مانند کاشان از رنگ‌های طبیعی مانند روناس، پوست انار و برگ کاهو استفاده می‌شود. مهمترین طرح‌های فرش فارس، سه ترنج، نقوش جانوری، نگاره‌های بته‌ای، انواع گل و ماهی درهم می‌باشند.

• ردیف‌های موسیقی ایرانی
• سال ثبت: 1388 - 2009

ردیف‌های موسیقی اصیل اولین اثر میراث ناملموس ایرانی‌ست که در یونسکو ثبت شده است. از دوران ایران باستان، موسیقی بخش جدایی ناپذیر فرهنگ و هنر مردمان ایران زمین بوده است. گواه این موضوع، مهرنگاره کشف شده در دزفول است که تصاویری از نوازندگان (خنیاگران) در حال نواختن سازهایی چون شیپور، چنگ و تنبک را نشان می‌دهد.
دستگاه‌های ردیف موسیقی سنتی ایرانی شامل هفت دستگاه به نام‌های دستگاه شور، دستگاه سه­‌گاه، دستگاه چهارگاه، دستگاه همایون، دستگاه ماهور، دستگاه نوا و دستگاه راست پنج­گاه می‌باشند.

نوروز امسال نیز ایران سه پرونده "افطاری و سنت‌های اجتماعی و فرهنگی وابسته آن"، "هنر تذهیب" و "زیارت رضوی" را به منظور ثبت در میراث ناملموس جهانی برای یونسکو فرستاده است. به امید اینکه روزی تمامی سنت‌ها و آداب ارزشمند و قدمت‌دار جهان در فهرست میراث جهانی ثبت شوند.